Provincies liggen nog niet op schema om het Natuurnetwerk op tijd af te ronden, omdat de laatste stukken moeilijk te realiseren zijn. Maatregelen voor natuurherstel kunnen vaak pas worden genomen als alle grond beschikbaar is. Voor het oplossen van de stikstofcrisis is bovendien extra natuurherstel noodzakelijk. Het is effectief en efficiënt om natuurherstel samen met het stikstof-, klimaat-, landbouw- en woningbeleid aan te pakken. Hiervoor is een gebiedsgerichte aanpak nodig waarin overgangszones grenzend aan het Natuurnetwerk centraal staan. Dit vergt een gezamenlijke inspanning van het Rijk en provincies.
Dit zijn de belangrijkste conclusies van het PBL-onderzoek, in samenwerking met de WUR, Lerende evaluatie van het Natuurpact 2020. Gezamenlijk de puzzel leggen voor natuur, economie en maatschappij.
Het blijkt lastig voor de provincies om in 2027 het Natuurnetwerk af te ronden. De laatste stukken grond hiervoor zijn moeilijk te verkrijgen: reguliere agrariërs willen hun gronden niet inzetten voor een combinatie van landbouw en natuur omdat zij de extra investeringen hiervoor niet kunnen terugverdienen. Hierdoor blijft de belangstelling voor vrijwillige realisatie van de natuur door reguliere agrarische bedrijven achter bij de verwachtingen. Met het afronden van het Natuurnetwerk wordt maximaal 65% van de Vogel en Habitat Richtlijn-doelen in 2027 gehaald, waardoor nog een forse opgave resteert.
Provincies kunnen de afgesproken uitbreiding van het Natuurnetwerk in 2027 mogelijk maken door agrarische grondeigenaren vaker volledige schadeloosstelling aan te bieden, met onteigening als laatste redmiddel. Provincies kunnen hiernaast op de korte termijn (5 tot 10 jaar) de natuur in het Natuurnetwerk helpen herstellen door meer in te zetten op (tijdelijke) herstelmaatregelen. Deze maatregelen zijn nodig omdat de overbelasting met stikstof op deze gebieden nog groot is. Voor duurzaam natuurherstel moet de stikstofbelasting op termijn fors omlaag.
Natuurherstel tegelijk aanpakken met andere opgaven zoals klimaat, stikstof en landbouw is effectief en efficiënt, zo concludeert het PBL. Het Rijk en de provincies kunnen grenzend aan het Natuurnetwerk een overgangszone creëren, waarin ze natuurmaatregelen kunnen combineren met maatregelen zoals de omschakeling naar natuurinclusieve landbouw, klimaatbossen en zonneweides. Dit biedt extra kansen voor natuurherstel door afname van de milieudruk en vergroting van het areaal geschikt leefgebied.
Het helpt als Rijk en provincies afspraken maken voor de integrale aanpak van deze verschillende opgaven. Provincies doen er goed aan in kaart te brengen welke gebieden met de opgaven voor stikstof en klimaat te maken krijgen. Op basis hiervan kunnen provincies beoordelen welke gebieden dit zijn en waar de nieuwe opgaven gevolgen hebben voor de huidige opgave voor het Natuurnetwerk. Rijk en provincies kunnen de opgaven gezamenlijk oppakken door met gebiedspilots te starten. Ze kunnen de aanpak verder vormgeven op basis van de ervaringen die ze hiermee opdoen. Dit kan door leren een structurele plek te geven in de samenwerking.
Om betrokkenheid van de samenleving te versterken kunnen Rijk en provincies richtinggevende beleidsdoelen en middelen afspreken voor het vergroten van maatschappelijke betrokkenheid bij natuur en het versterken van de relatie tussen natuur en economie. In het Natuurpact is de aandacht voor de betrokkenheid van de samenleving gering omdat afspraken over doelen en middelen hiervoor ontbreken. Uit het evaluatieonderzoek blijkt dat provinciale programma’s met doelen voor maatschappelijke betrokkenheid helpen om groepen burgers te interesseren en hun initiatieven richting te geven.
Ingeschat wordt dat het beleid met betrekking tot natuurherstel actueel blijft, ook in deze tijden van de coronacrisis en een mogelijke economische recessie. De oorzaken van de achterblijvende natuurkwaliteit en de problemen met de vergunningverlening verdwijnen niet. Ook de combinatie met andere opgaven als klimaat, landbouw en woningbouw blijft relevant. Deze hardnekkige opgaven vragen om een gebiedsgerichte en integrale aanpak.
Met het in 2013 gesloten Natuurpact tussen Rijk en provincies zijn de provincies verantwoordelijk geworden voor natuurbeheer, natuurbehoud en natuurontwikkeling binnen de provincie. In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en het Interprovinciaal Overleg (IPO) heeft het PBL in samenwerking met Wageningen University & Research samen met betrokkenen bij het natuurbeleid een lerende evaluatie uitgevoerd, met bijdragen van de Vrije Universiteit Amsterdam.
Gezamenlijk de puzzel leggen voor natuur, economie en maatschappij
24-06-2020 | Rapport
Provincies liggen niet op schema om het Natuurnetwerk op tijd af te ronden in 2027. Afronding is belangrijk omdat maatregelen voor natuurherstel vaak pas genomen kunnen worden als alle grond beschikbaar is. Bovendien is extra natuurherstel vereist om de stikstofcrisis op te lossen. Een gebiedsgerichte aanpak in een overgangszone grenzend aan het Natuurnetwerk voor extra natuurherstel gecombineerd met de stikstof-, landbouw-, klimaat- en verstedelijkingsopgave is hiervoor effectief en efficiënt.
Het lijkt nog lastig om de afgesproken uitbreiding van het Natuurnetwerk in 2027 af te krijgen. Reguliere agrariërs willen hun gronden veelal niet inzetten voor een combinatie van landbouw en natuur omdat zij de extra investeringen hiervoor niet kunnen terugverdienen. De belangstelling hiervoor blijft daarom achter bij de verwachtingen van provincies. Het lukt de provincies de laatste jaren wél om meer burgers en maatschappelijke partijen bij natuur te betrekken. De resultaten zijn echter nog kleinschalig en daarom vooral lokaal van belang.
Met het afronden van het Natuurnetwerk kan maximaal 65 procent van de doelen van de Vogel- en Habitatrichtlijn worden gehaald, waardoor nog een flinke opgave resteert. Om de stikstofcrisis op te lossen is daarnaast extra natuurherstel vereist. Een gebiedsgerichte aanpak voor natuurherstel in combinatie met de stikstof-, landbouw-, klimaat- en verstedelijkingsopgave in een overgangszone grenzend aan het Natuurnetwerk is daarvoor effectief en efficiënt. Een gezamenlijke aanpak van Rijk en provincies is hierbij nodig.
Provincies kunnen de kans op het halen van de afgesproken uitbreiding van het Natuurnetwerk in 2027 vergroten als ze de benodigde grond verwerven door vooral agrarische grondeigenaren vaker volledige schadeloosstelling aan te bieden, of in het uiterste geval ze te onteigenen. Provincies kunnen hiernaast op de korte termijn (5 tot 10 jaar) de natuur in het Natuurnetwerk helpen herstellen door meer in te zetten op (tijdelijke) herstelmaatregelen. Deze maatregelen zijn nodig omdat de overbelasting met stikstof op deze gebieden nog groot is. Voor duurzaam natuurherstel moet de stikstofbelasting op termijn fors omlaag.
Het Rijk en de provincies kunnen grenzend aan het Natuurnetwerk overgangszones creëren, waar opgaven voor natuurherstel, klimaat en landbouw gelijktijdig kunnen worden aangepakt. Deze integrale gebiedsgerichte aanpak biedt op de lange termijn extra kansen voor natuurherstel. Een gezamenlijke aanpak van Rijk en provincies is cruciaal om de verschillende opgaven in de overgangszones te combineren. Rijk en provincies doen er goed aan om hier op korte termijn ervaring mee op te doen in concrete gebiedspilots. Ze kunnen de aanpak verder vorm geven op basis van ervaringen die ze hiermee opdoen. Dit kan door leren en reflectie structureel in te bouwen in gebiedsprocessen en in hun organisaties.
Om de betrokkenheid van de samenleving te versterken kunnen het Rijk en de provincies hiervoor doelen en bijbehorende middelen afspreken. In het Natuurpact is de aandacht voor de betrokkenheid van de samenleving gering omdat dergelijke afspraken ontbreken. Uit het evaluatieonderzoek blijkt dat provincies die programma’s met doelen voor maatschappelijke betrokkenheid opstellen zo bijdragen aan het betrekken van groepen burgers en hun initiatieven richting geven.
Downloads en links
Download het rapport (PDF, 9 MB)
Achtergrondstudie: Realisatie Natuurnetwerk door provincies (WUR)
Achtergrondstudie: Provinciaal beleid voor maatschappelijke betrokkenheid bij natuur (WUR)
Achtergrondstudie: Natuur en landbouw verbinden (WUR)
Achtergrondstudie: Lerend vermogen van provincies voor natuurbeleid in transitie (PDF, 1 MB)
