PAS

De programmatische aanpak stikstof (PAS) vormt het centrale instrument om de stikstofbelasting van Natura 2000-gebieden aan te pakken. Met het programma moet worden voorzien in een gebieds- en sector-overstijgende aanpak van de stikstofproblematiek. Het in het programma opgenomen maatregelenpakket moet leiden tot afname van de stikstofdepositie en tot een zodanige versterking van de natuurwaarden in Natura 2000-gebieden dat het realiseren van de instandhoudingsdoelen binnen bereik komt en tegelijkertijd ruimte wordt gecreëerd voor economische activiteiten. Deze ruimte wordt aangeduid als ‘ontwikkelingsruimte’.

Fotocredits: ChefSteps (cc)

Relevante regelgeving (per 1 juli 2015)

Natuurbeschermingswet 1998: art. 1, 2, 2a, 19d, 19db, 19kb, 19kh, 19kha (nieuw), 19ki, 19kj, 19km, 19kn (nieuw), 19ko (nieuw), 19koa (nieuw), 19kp (nieuw), 19kq (nieuw), 19kr (nieuw), 39, 47b, 67a

De volgende documenten zijn verder relevant:

Wetswijziging programmatische aanpak stikstof, Staatsblad 2014, Nr. 419.

Besluit grenswaarden programmatische aanpak stikstof (incl. Nota van Toelichting)

Regeling programmatische aanpak stikstof (incl. Toelichting)

Convenant maatregelen Programma Aanpak Stikstof

Inwerkingtredingsbesluit programma aanpak stikstof

Planning PAS

Relevant commentaar

Omgevingswet Tekst & Toelichting

• 3.6.2 Beheer gebruiksruimte

• Voorlopige voorziening uitspraak Programma Aanpak Stikstof

  19-03-2018

  [...] Programma Aanpak Stikstof (hierna: PAS) bevat het beoordelingskader voor activiteiten die stikstofneerslag veroorzaken in beschermde Natura 2000-gebieden. De stikstofneerslag heeft namelijk [...]

  Lees verder

• Nu toch schorsing natuurvergunningen PAS: de beer is los

  16-03-2018 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] uitspraak van 9 maart 2017, ECLI:NL:RVS:2018:795 heeft de Voorzieningenrechter van de AbRvS twee natuurbeschermingswetvergunningen geschorst die zijn verleend ingevolge de PAS voor twee [...]

  Lees verder

• Schorsing natuurvergunningen vanwege PAS: niet onverwachts, maar hopelijk van korte duur

  12-03-2018 , Mr. E.M.N. Noordover

  [...] al een tijd boven de markt hing, is gebeurd: de voorzieningenrechter van de Afdeling bestuursrechtspraak heeft twee natuurvergunningen voor veehouderijen geschorst vanwege onzekerheden over het [...]

  Lees verder

• Schorsing van twee natuurvergunningen waarbij het PAS is toegepast

  09-03-2018 , Raad van State

  [...] voorzieningenrechter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft vandaag (9 maart 2018) twee natuurvergunningen geschorst waarbij het Programma Aanpak Stikstof (PAS) is [...]

  Lees verder

• Kap van bomen in Amsterdamse Waterleidingduinen mag doorgaan

  15-01-2018 , Rechtspraak.nl

  [...] voorzieningenrechter van de rechtbank Noord-Holland heeft het verzoek van de Stichting Natuurbelang Amsterdamse Waterleidingduinen (Natuurbelang) om een voorlopige voorziening te treffen in [...]

  Lees verder

• Mag grenswaarde uit Programma Aanpak Stikstof in bestemmingsplan?

  30-12-2017 , Mr. F. Damen

  [...] de stikstofdepositie van een activiteit onder de grenswaarde uit het Programma Aanpak Stikstof blijft, is voor deze activiteit geen vergunning op grond van de Wet natuurbescherming nodig. In dat [...]

  Lees verder

• De PAS en referentiesituatie bestemmingsplan

  22-12-2017 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de gestelde pre-judiciële vragen verschenen er afgelopen jaar niet of nauwelijks uitspraken over de werking van de PAS. Om die reden wordt de uitspraak van de AbRvS van 13 december 2017, [...]

  Lees verder

• Uitspraak over PAS en bestemmingsplan

  18-12-2017 , Mr. F. Damen

  [...] 13 december 2017 (ECLI:NL:RVS:2017:3433) heeft de Raad van State een uitspraak gedaan over een bestemmingsplan waarin een koppeling is gemaakt met het Programma Aanpak Stikstof. In de uitspraak [...]

  Lees verder

• PAS en het bestemmingsplan

  15-12-2017 , Mr. T.J.H. Verstappen

  [...] en het bestemmingsplan De Raad van State heeft in de uitspraak van 13 december 2017, zaaknummer 201701450/1/R1, voor het eerst geoordeeld over een bestemmingsplan waar de planwetgever in de [...]

  Lees verder

• Uitspraak over bestemmingsplan met stikstofdepositie: geen aanhouding vanwege PAS

  20-10-2017 , Mr. E.M.N. Noordover

  [...] Afdeling bestuursrechtspraak heeft uitspraak gedaan over de effecten van stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden vanwege een bestemmingsplan. Bij vaststelling van dit bestemmingsplan was [...]

  Lees verder

• Geen toepassing bestuurlijke lus in PAS-zaken

  05-10-2017 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] uitspraak van de AbRvS van 4 oktober 2017, ECLI: NL:RVS:2017:2672 is wel aardig om bij stil te staan in afwachting van de antwoorden van het HvJEU op de gestelde PAS-vragen door de Afdeling. Niet [...]

  Lees verder

• Rechtbank laat besluit o.g.v. Programma Aanpak Stikstof in stand

  01-10-2017 , Mr. F. Damen

  [...] tegen besluiten waarin het Programma Aanpak Stikstof is toegepast, worden momenteel aangehouden in verband met de prejudiciële vragen die de Raad van State hierover aan het Hof van [...]

  Lees verder

• De prejudiciële vragen programmatische aanpak stikstof: PASt de positieve insteek van de Afdeling bestuursrechtspraak?

  10-07-2017 , Mr. E.M.N. Noordover

  [...] Afdeling bestuursrechtspraak (“Afdeling”) heeft op 17 mei jl. bij twee uitspraken vragen voorgelegd aan het Hof van Justitie (“HvJ”) over het Programma Aanpak Stikstof (“PAS”). Wij signaleerden [...]

  Lees verder

• Samenvatting PAS-uitspraak weiden en bemesten

  19-06-2017 , Mr. drs. M.M. Kaajan

  [...] het maar niet om de tijd te vinden om de PAS-uitspraken van 17 mei 2017 te lezen? Lees hieronder de samenvatting van de uitspraak inzake het weiden en bemesten. PAS Prejudiciële vragen weiden [...]

  Lees verder

• Samenvatting PAS-uitspraak vergunningen

  19-06-2017 , Mr. drs. M.M. Kaajan

  [...] het maar niet om de tijd te vinden om de PAS-uitspraken van 17 mei 2017 te lezen? Lees hieronder de samenvatting van de algemene uitspraak. PAS Prejudiciële vragen vergunningen Samenvatting [...]

  Lees verder

• Afdeling stelt prejudiciële vragen over PAS, maar schorst geen vergunning

  20-05-2017 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] twee lezenswaardige en omvangrijke verwijzingsuitspraken van 17 mei 2017 (ECLI:NL:RVS:2017:1259 en 1260) stelt de Afdeling de al aangekondigde prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie over de [...]

  Lees verder

• Huidige of oude Rav-normen bij externe saldering?

  31-03-2017 , Mr. H.J.M. van Dreumel-Wingens

  [...] grond van het overgangsrecht mag na de inwerkingtreding van de PAS nog steeds een Natuurbeschermingswetvergunning worden verleend met behulp van externe saldering, mits wordt voldaan aan de eisen [...]

  Lees verder

• Een redelijke toepassing van art. 67a Nbw 98 (oud) en art. 4:5 Awb

  06-03-2017 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de inwerkingtreding van de PAS heeft de AbRvS al meerdere keren uitspraak gedaan over art. 67a Nbw 1998 (oud) (overgangsrecht PAS). Het gaat in dit artikel met name om de vraag of sprake is [...]

  Lees verder

• Afdeling gaat discussie over PAS uit de weg

  25-01-2017 , Mr. A.J.L. Claassen

  [...] 24 januari 2017 (ECLI:NL:RVS:2017:172) heeft de Afdeling einduitspraak gedaan inzake het besluit van de raad van de gemeente Midden-Delfland d.d. 26 mei 2015 tot vaststelling van het [...]

  Lees verder

• Overgangsrecht PAS

  12-01-2017 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] Omgevingsflits 115 signaleerde SAM al een eerste uitspraak over artikel 67a Nbw 98 (overgangsrecht PAS). Het gaat in dit artikel met name om de vraag of sprake is van “voldoende beschikbare [...]

  Lees verder

• Tweede verhelderende uitspraak over overgangsrecht PAS

  29-12-2016 , Mr. F. Damen

  [...] 28 december 2016 heeft de Raad van State een tweede verhelderende uitspraak gedaan over het overgangsrecht in de Natuurbeschermingswet in verband met de inwerkingtreding van de Programmatische [...]

  Lees verder

• RvS doet uitspraak over overgangsrecht PAS

  18-12-2016 , Mr. F. Damen

  [...] 1 juli 2015 is de Programmatische Aanpak Stikstof in werking getreden. Voor vergunningaanvragen die zijn ingediend vóór 1 juli 2015 is overgangsrecht opgenomen in de Natuurbeschermingswet. Op 14 [...]

  Lees verder

• RvS doet uitspraak over bevoegdheid op grond van PAS

  11-12-2016 , Mr. F. Damen

  [...] met de inwerkingtreding van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) op 1 juli 2015 is ook de bevoegdheidsregeling op grond van de Natuurbeschermingswet gewijzigd. Op 30 november 2016 [...]

  Lees verder

• Meldingsplicht in plaats van Nbw-vergunning

  11-11-2016 , Mr. P.P.A. Bodden

  [...] bedrijven die een stikstofdepositie veroorzaken die de grenswaarde van één mol per hectare per jaar niet overschrijdt, hebben sinds 1 juli 2015 – de datum van inwerkingtreding van [...]

  Lees verder

• Melding op basis van PAS is geen besluit in de zin van art. 1:3 Awb en e-mail service provincie

  07-11-2016 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] Voorzieningenrechter van de Afdeling had al eerder uitgemaakt, namelijk bij uitspraak van 6 november 2015, ECLI:NL:2015:3491 dat een bevestiging van een melding op grond van de PAS geen besluit [...]

  Lees verder

• Meldingsbevestiging onder PAS niet op rechtsgevolg gericht, Afdeling onbevoegd

  03-11-2016 , Mr. J.H.B. Averdijk

  [...] drie uitspraken van 2 november 2016 heeft de Afdeling duidelijkheid gebracht in de vraag of tegen een meldingsbevestiging op grond van de PAS beroep op de Afdeling openstaat. In deze uitspraken [...]

  Lees verder

• PAS-melding is geen toestemming o.g.v. Habitatrichtlijn

  03-11-2016 , Mr. F. Damen

  [...] bevestiging van een melding in het kader van de Programmatische Aanpak Stikstof levert geen formeel besluit op en is daarom niet appellabel. Dit oordeelde de Raad van State in een uitspraak van 2 [...]

  Lees verder

• Reactie op PAS-melding is geen besluit

  02-11-2016 , Mr. M. Heerings

  [...] Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft vandaag 3 uitspraken gedaan (met nrs. 201602290/1, 201509082/1 en 201600469/1) over het rechtskarakter van een meldingsbevestiging, gedaan [...]

  Lees verder

• Externe saldering Nbw 1998: niet relevant of nog vee wordt gehouden

  07-10-2016 , Mr. T.J.H. Verstappen

  [...] 28 september 2016 heeft de Raad van State in klare taal bevestigd dat het bij externe saldering in het kader van vergunningverlening op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 (Nbw) niet relevant [...]

  Lees verder

• Het arrest Orleans; bom onder de PAS?

  14-09-2016 , Mr. drs. M.M. Kaajan

  [...] 21 juli 2016 heeft het HvJ EU het begrip "compenserende maatregelen" verruimd - met als gevolg dat er nog minder snel sprake is van mitigatie. In dit arrest - ook wel het arrest Orleans - wordt [...]

  Lees verder

• Verplichte stikstoftoets op Brabantse EHS-gebieden

  04-09-2016 , Mr. F. Damen

  [...] die willen uitbreiden en zijn gelegen in de nabijheid van een tot de EHS behorend gebied in de provincie Noord-Brabant, moeten ervoor zorgen dat de ecologische waarden en kenmerken van het [...]

  Lees verder

• Alterra-rapport stikstofdepositie Vogelrichtlijngebieden ontoereikend

  01-08-2016 , Mr. F. Damen

  [...] Alterra-rapport “Effecten van stikstof op vogelsoorten in vogelrichtlijngebieden in Noord-Brabant” is ontoereikend om aan te tonen dat een project of andere handeling geen significante negatieve [...]

  Lees verder

• Alterra rapport Vogelrichtlijngebieden onderuit

  29-07-2016 , Mr. H.J.M. van Dreumel-Wingens

  [...] de beoordeling van aanvragen om Natuurbeschermingswetvergunning die zijn ingediend alvorens de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) wordt vaak gebruik gemaakt van het Alterra rapport 2359. Op [...]

  Lees verder

• Nb-vergunning voor ‘bestaand gebruik’

  21-07-2016 , Mr. F. Damen

  [...] van de uitzonderingen op de vergunningplicht ingevolge de Natuurbeschermingswet is wanneer er sprake is van bestaand gebruik. Omdat een vergunning meer rechtszekerheid geeft, hebben veel [...]

  Lees verder

• Een lesje extern salderen van de Afdeling bestuursrechtspraak

  12-07-2016 , Mr. W. Zwier

  [...] 1 juli 2015 is de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) in werking getreden, die een oplossing moet bieden voor de stikstofproblematiek rondom Natura 2000-gebieden. De aanpak bevat daartoe een [...]

  Lees verder

• Relatie PAS en het bestemmingsplan

  20-05-2016 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] twee uitspraken van 25 april 2016, ECLI:NL:RVS:2016:1230 en ECLI:NL:RVS:1229 heeft de Voorzieningenrechter van de AbRvS de bestreden besluiten geschorst omdat de bezwaren van appellanten zich [...]

  Lees verder

• De Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) bruikbaar bij bestemmingsplannen?

  09-05-2016 , Mr. H.J.M. van Dreumel-Wingens

  [...] 25 april 2016 kwam in twee uitspraken van de voorzieningenrechter van de Raad van State (hierna: de voorzieningenrechter) de vraag aan de orde of de gemeenteraad bij de vaststelling van het [...]

  Lees verder

• De rechter beantwoordt twee vragen over pré-PAS

  14-03-2016 , Mr. H.J.M. van Dreumel-Wingens

  [...] 1. Is er nog procesbelang na PAS-melding en 2. na wijziging bevoegd gezag? Stel, vóór de inwerkingtreding van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) is u een [...]

  Lees verder

• Uitspraken Nb met doorkijk naar PAS

  07-03-2016 , Mr. F. Damen

  [...] de inwerkingtreding van de Programmatische Aanpak Stikstof op 1 juli 2015 zijn nog veel aanvragen om een vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet ingediend. Op 2 maart 2016 deed de [...]

  Lees verder

• Na melding PAS, geen procesbelang beroep vergunning

  04-03-2016 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitspraak van de AbRvS van 2 maart 2016, ECLI:NL:RVS:2016:538 is (onder meer) beroep ingesteld tegen een weigering om vergunning te verlenen op grond van de artikelen 19d van de Nbw 98. Het [...]

  Lees verder

• (Negatieve) effecten van instandhoudingsmaatregelen

  29-01-2016 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitspraak van 27 januari 2016, ECLI:NL:RVS:2016:170 zijn de Nbw vergunningen (art. 16 en art. 19d Nbw) voor de oprichting van een nieuwe elektriciteitscentrale op de Maasvlakte in Rottterdam [...]

  Lees verder

• alderen met Nb-vergunning voor niet gebouwde stal

  28-01-2016 , Mr. F. Damen

  [...] dat sinds de inwerkingtreding van de Programmatische Aanpak Stikstof per 1 juli 2015 een verbod geldt op extern salderen (het overgangsrecht en uitzonderingen daargelaten), sta ik in dit [...]

  Lees verder

• Geen Nb-vergunning vereist voor saldogevende locatie

  29-11-2015 , Mr. F. Damen

  [...] haar uitspraak van 25 november 2015 (201503957) heeft de Afdeling overwogen dat in het kader van externe saldering niet vereist is dat voor een saldogevende locatie een Nb-vergunning is verleend. [...]

  Lees verder

• Meldingsbevestiging op grond van de PAS is geen besluit en dus kan er geen bezwaar en beroep tegen worden ingesteld

  25-11-2015 , mr. A. ten Veen

  [...] 6 november 2015 deed de Voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (”Afdeling”) bij wijze van een voorlopige voorziening uitspraak in het verzoek van MOB e.a. om de [...]

  Lees verder

• Bevestiging PAS-melding geen besluit: dan maar een handhavingsverzoek?!

  23-11-2015 , Mr. drs. M.M. Kaajan

  [...] 6 november jl. concludeerde de ABRvS dat de bevestiging van een PAS-melding geen besluit is. Kun je hier dan helemaal niets meer tegen doen? Nee, is het simpele antwoord op die vraag. Dat zal ik [...]

  Lees verder

• Voorlopige voorziening

  18-11-2015 , Rechtspraak.nl

  [...] besluit van 23 juni 2015 heeft het college het uitwerkingsplan "[locatie 1] te Monster" [...]

  Lees verder

• Voorzieningenrechter doet uitspraak over rechtskarakter melding PAS

  12-11-2015 , Mr. M. Heerings

  [...] vrijdag 6 november heeft de voorzieningenrechter van de Afdeling bestuursrechtspraak een verzoek om voorlopige voorziening afgewezen tegen de ontvangstbevestiging van een melding op grond [...]

  Lees verder

• Is de meldingsbevestiging een besluit in de zin van de Awb?

  12-11-2015 , StAB

  [...] meldingsbevestiging naar aanleiding van de Regeling pas is niet op rechtsgevolg gericht en derhalve geen besluit in de zin van de Awb. Casus Melding van wijziging van een agrarische [...]

  Lees verder

• Wijziging agrarisch bedrijf op grond van Regeling PAS

  11-11-2015 , Rechtspraak.nl

  [...] 28 augustus 2015 is een meldingsbevestiging verstuurd aan [vergunninghouder] naar aanleiding van de door hem op grond van de Regeling programmatische aanpak stikstof (hierna: Regeling pas) gedane [...]

  Lees verder

• Wijziging bestemmingsplan

  11-11-2015 , Rechtspraak.nl

  [...] besluit van 28 oktober 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "De Del" gewijzigd vastgesteld. Bij besluit van 6 november 2014 heeft het college een omgevingsvergunning verleend voor het bouwen [...]

  Lees verder

• Melding PAS is geen besluit

  10-11-2015 , Mr. H.J.M. van Dreumel-Wingens

  [...] vrijdag 6 november 2015 (zaaknummer 201507651/1/R2) heeft de voorzieningenrechter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State uitgemaakt dat een (bevestiging van een) melding op [...]

  Lees verder

• Nb-melding is niet appellabel

  08-11-2015 , Mr. F. Damen

  [...] eerste uitspraak over de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), die op 1 juli 2015 in werking is getreden, is een feit. Op 6 november 2015 (201507651) deed de Voorzieningenrechter van de Afdeling [...]

  Lees verder

• Geen drempelwaarde stikstof!

  22-10-2015 , Mr. S. Grasboer

  [...] de inwerkingtreding van de Programmatische Aanpak Stikstof (hierna: PAS) per 1 juli jl. moeten Natuurbeschermingswetvergunningen die na die datum sneuvelen bij de Afdeling, opnieuw worden [...]

  Lees verder

• Eind goed al goed: einduitspraak in Nbw-vergunningprocedure RWE kolencentrale in de Eemshaven

  06-10-2015 , mr. A. ten Veen

  [...] finiri oportet. Het geding moet eens ten einde komen. Bij de procedures tegen de vergunning voor de RWE kolencentrale in de Eemshaven, die is verleend op grond van de Natuurbeschermingswet [...]

  Lees verder

• Instandhoudingsmaatregelen en mitigerende maatregelen

  14-09-2015 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitgebreide uitspraak van de AbRvS van 9 september 2015, nr. ECLI:NL:RVS:2015:2848 gaat een lange voorgeschiedenis vooraf. Een eerdere Nbw 98 vergunning werd in augustus 2011 door de Afdeling [...]

  Lees verder

• Depositiebank Utrecht onder de loep van Afdeling

  20-07-2015 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitspraak van 15 juli 2015, nrs. 201407102/1/R2, 201407123/1/R2 en 201407273/1/R2 geeft de AbRvS een oordeel over de toepassing van de Utrechtse depositiebank. In deze uitspraak wordt [...]

  Lees verder

Natuur en ruimte

• Programmatische aanpak stikstof
• Programmatische aanpak centraal

Handboek natuurbeschermingsrecht

• Een nieuwe wettelijke basis
• Procedure
• Toestemmingsbesluiten en ontwikkelingsruimte
• Beleidsregels voor het toedelen van ontwikkelingsruimte
• Bevoegd gezag
• Het ‘toedelen’ van depositieruimte aan meldingen
• Doorwerking PAS naar het bestemmingsplan?
• Verwijzing naar passende beoordeling PAS

Luchtkwaliteit en omgeving

• Natuurbeschermingswet 1998

Kamerbrieven

Kamerbrief over het programma aanpak stikstof (PAS)

Kamerbrief over uitkomsten Bestuurlijk Overleg PAS

Aanvullende brief over het programma aanpak stikstof (PAS)

Relevante achtergrondinformatie

Provinciale beleidsregels PAS

Handreiking passende beoordeling stikstofaspecten bestemmingsplannen

Stikstof en bestemmingsplannen; met het PAS (extra) ruimte voor ontwikkeling?

Geen vragen beschikbaar voor dit dossier.