PAS en stikstofuitstoot

De programmatische aanpak stikstof (PAS) vormt het centrale instrument om de stikstofbelasting van Natura 2000-gebieden aan te pakken. Met het programma moet worden voorzien in een gebieds- en sector-overstijgende aanpak van de stikstofproblematiek. Het in het programma opgenomen maatregelenpakket moet leiden tot afname van de stikstofdepositie en tot een zodanige versterking van de natuurwaarden in Natura 2000-gebieden dat het realiseren van de instandhoudingsdoelen binnen bereik komt en tegelijkertijd ruimte wordt gecreëerd voor economische activiteiten. Deze ruimte wordt aangeduid als ‘ontwikkelingsruimte’.

Fotocredits: ChefSteps (cc)

Relevante regelgeving (per 1 juli 2015)

Natuurbeschermingswet 1998: art. 1, 2, 2a, 19d, 19db, 19kb, 19kh, 19kha (nieuw), 19ki, 19kj, 19km, 19kn (nieuw), 19ko (nieuw), 19koa (nieuw), 19kp (nieuw), 19kq (nieuw), 19kr (nieuw), 39, 47b, 67a

De volgende documenten zijn verder relevant:

Wetswijziging programmatische aanpak stikstof, Staatsblad 2014, Nr. 419.

Besluit grenswaarden programmatische aanpak stikstof (incl. Nota van Toelichting)

Regeling programmatische aanpak stikstof (incl. Toelichting)

Convenant maatregelen Programma Aanpak Stikstof

Inwerkingtredingsbesluit programma aanpak stikstof

Planning PAS

Relevant commentaar

• Geen PAS meer, de gevolgen zijn voelbaar!

  18-07-2019 , Mr. M.E. de Boer

  [...] Afdeling heeft op 17 juli jl. verschillende bestemmingsplannen (1, 2, 3 en 4) én het tracébesluit voor de verbreding van de A27/A12 bij Amelisweerd vernietigd. Dat komt omdat bij die besluiten [...]

  Lees verder

• Vernietiging vergunning in verband met PAS-uitspraak

  12-07-2019 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] aankomende tijd zullen vele uitspraken volgen zoals de uitspraak van de AbRvS van 10 juli 2019, ECLI:NL:RVS:2019:2349. De Afdeling had in een tus-senuitspraak over een voorliggende [...]

  Lees verder

• De PAS-uitspraak: lessons learned

  14-06-2019 , Mr. drs. M.C. de Smidt

  [...] 29 mei 2019 deed de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (“Afdeling”) de langverwachte einduitspraak over het Programma Aanpak Stikstof (“PAS”). Daarin heeft de Afdeling geoordeeld [...]

  Lees verder

• Uitstoot van stikstof zal strenger getoetst worden bij toekomstige verlening van vergunningen

  14-06-2019

  [...] een tweetal uitspraken van 29 mei 2019 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State nieuwe kaders gesteld als het gaat om de uitstoot van stikstof bij vergunningverlening. Bij het [...]

  Lees verder

• Wat betekent de PAS-uitspraak van de Afdeling voor de toelaatbaarheid van stikstofrelevante activiteiten?

  13-06-2019 , Mr. J.R. van Angeren, Mr. A. Collignon, Mr. J. van Oosten, Mr. C.M. Walgemoed

  [...] 29 mei 2019 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (“Afdeling”) in haar langverwachte uitspraak geoordeeld dat het PAS in strijd met de Habitatrichtlijn is vastgesteld. [...]

  Lees verder

• 10 vragen en antwoorden over de toekomst zonder PAS

  12-06-2019

  [...] Petra Smit en Bram Omon. De passende beoordeling als basis voor het PAS is onvoldoende. Dat blijkt uit de uitspraak van Raad van State van 29 mei jl. De uitspraak gaat over de juridische [...]

  Lees verder

• Kamerbrief met reactie op uitspraak Raad van State over Programma Aanpak Stikstof

  11-06-2019

  [...] 29 mei jl. heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna: Afdeling) uitspraak gedaan in enkele beroepszaken tegen Natura 2000- vergunningen die zijn gebaseerd op het [...]

  Lees verder

• Hoe verder met uw project nu het PAS niet meer past?

  11-06-2019

  [...] gaan we om met de uitspraak van Raad van State over het PAS, 29 mei jl? Door Peter Bügel en Jan Oosterkamp. In vervolg op de uitspraak van het Europese Hof van Justitie op 7 november jl., heeft [...]

  Lees verder

• Streep door Programma Aanpak Stikstof. Dat betekent nogal wat. Maar wat precies?

  07-06-2019 , Mr. W. Zwier

  [...] 29 mei 2019 zette de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State een streep door het Programma Aanpak Stikstof 2015-2021 (PAS) (ECLI:NL:RVS:2019:1603). Het PAS mag niet als basis voor [...]

  Lees verder

• Eerste reactie op uitspraak Raad van State inzake het Programma Aanpak Stikstof

  04-06-2019

  [...] heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (in de rest van de brief aangeduid als ‘Afdeling’) uitspraak gedaan over het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Twee [...]

  Lees verder

• PAS op de plaats voor ruimtelijke ontwikkelingen

  04-06-2019 , Mr. M.R. Plug

  [...] stikstof, sterkere natuur en economische ontwikkeling. Dat zijn de doelen van het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Al jaren is er in veel Natura 2000-gebieden een overschot aan stikstof (te [...]

  Lees verder

• Programma Aanpak Stikstof onderuit (deel 1): inleiding

  31-05-2019 , Mr. F. Damen

  [...] 29 mei 2019 heeft de Raad van State een uitspraak gedaan over de juridische houdbaarheid van het Programma Aanpak Stikstof (ECLI:NL:RVS:2019:1764). De Raad van State is duidelijk: het Programma [...]

  Lees verder

• PAS-uitspraak: eindelijk en hoe nu verder?

  31-05-2019 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] 29 mei 2019, ECLI:NL:RVS:2019:1764 heeft de AbRvS uitspraak gedaan in de zes beroepsprocedures die aanleiding hebben gegeven voor de Afdeling om prejudiciële vragen te stellen aan het Hof over de [...]

  Lees verder

• PAS mag niet als toe­stem­mings­ba­sis voor ac­ti­vi­tei­ten wor­den ge­bruikt

  29-05-2019 , Raad van State

  [...] Programma Aanpak Stikstof (PAS) mag niet als basis voor toestemming voor activiteiten worden gebruikt. Dat blijkt uit een uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van [...]

  Lees verder

• Hoogste bestuursrechter zet streep door het PAS!

  29-05-2019 , Mr. M.W. Holtkamp

  [...] woensdag 29 mei 2019 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna: ‘Afdeling’) einduitspraak gedaan in de eerste ronde van zaken over vergunningen waar gebruik was gemaakt [...]

  Lees verder

• PAS-uitspraken Raad van State: impact op vastgoed, infra en landbouw

  29-05-2019 , Mr. H.P. Wiersema

  [...] 29 mei 2019 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State einduitspraken gewezen in enkele procedures tegen het Programma Aanpak Stikstof. Deze langverwachte uitspraken zijn van [...]

  Lees verder

• Het einde van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Wat nu?

  29-05-2019

  [...] 29 mei 2019 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State uitspraak gedaan in tien zaken waarbij het Programma Aanpak Stikstof (PAS) een rol speelt. De Afdeling Bestuursrechtspraak [...]

  Lees verder

• Brou­wersei­land in de Gre­ve­lin­gen mag nu niet wor­den aan­ge­legd

  03-05-2019 , Raad van State

  [...] project Brouwerseiland tussen de eilanden Goeree-Overflakkee en Schouwen-Duiveland aan de Brouwersdam komt er in ieder geval voorlopig niet. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van [...]

  Lees verder

• Afdeling vernietigt bestemmingsplan Brouwerseiland

  03-05-2019 , Mr. drs. R.S. Wertheim

  [...] 30 april 2019, ECLI:NL:RVS:2019:1399. Bij besluit van 29 juni 2017 heeft de raad van de gemeente Schouwen-Duiveland het bestemmingsplan "Brouwerseiland" vastgesteld. Verder is er door B&W [...]

  Lees verder

• Onvoldoende kennis om maatregel uit Gebiedsanalyse PAS (verondieping Hesbeek) te kunnen uitvoeren

  03-05-2019 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitspraak van de AbRvS van 24 april 2019, ECLI:NL:2019:1187 zijn vier besluiten, die door verschillende bestuursorganen zijn verleend gecoördineerd voorbereid op grond van de in paragraaf [...]

  Lees verder

• Onvoldoende kennis om maatregel uit Gebiedsanalyse PAS (verondieping Hesbeek) te kunnen uitvoeren

  26-04-2019 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitspraak van de AbRvS van 24 april 2019, ECLI:NL:RVS:2019:1187 zijn vier besluiten aan de orde, die door verschillende bestuursorganen zijn genomen en gecoördineerd zijn voorbereid op grond [...]

  Lees verder

• Afdeling vernietigt bestemmingsplan; de PAS-uitspraak dient te worden afgewacht

  12-04-2019 , Mr. A.J.L. Claassen

  [...] Afdeling heeft op 10 april 2019 (ECLI:NL:RVS:2019:1105) uitspraak gedaan over het bestemmingsplan “De Zeven Dorpelingen”, dat door de gemeenteraad van Bergen (NH) op 9 november 2017 is [...]

  Lees verder

• Natuurvergunning op basis van de PAS versus de vaststelling van een bestemmingsplan

  12-04-2019 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitspraak van de AbRvS van 10 april 2019, ECLI:NL:RVS:2019:1105 is het bestemmingsplan “De zeven dorpelingen” aan de orde. Ik benoem allereerst dat in deze uitspraak een schending van artikel [...]

  Lees verder

• Het PAS beoordeeld

  26-11-2018

  [...] dit jaar schreven wij over de kritische conclusie van Advocaat-Generaal Kokott over prejudiciële vragen die de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State stelde aan het Hof van [...]

  Lees verder

• Het Europese PAS-arrest: een programmatische aanpak is toelaatbaar, maar PAS op!

  09-11-2018 , Mr. J.R. van Angeren, Mr. A. Collignon, Mr. E.M.N. Noordover, Mr. V. van 't Lam, Mr. J. van Oosten

  [...] 7 november 2018 heeft het Europese Hof van Justitie de prejudiciële vragen van de Afdeling bestuursrechtspraak beantwoord over de toelaatbaarheid onder de Habitatrichtlijn van het Programma [...]

  Lees verder

• Europese Hof van Justitie wil betere bescherming van Nederlandse natuur

  09-11-2018 , Mr. J.P.M. van Beers

  [...] Europese Hof kan blijkens de uitspraak van woensdag 7 november 2018 leven met het Nederlandse Programma Aanpak Stikstof (PAS), waarbij natuurherstel met nieuwe economische ontwikkeling wordt [...]

  Lees verder

• Arrest HvJ over PAS is verschenen: heel veel ecologisch werk aan de winkel

  09-11-2018 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] 7 november jl. (ECLI:EU:C:2018:882) heeft het Hof van Justitie antwoorden gegeven op de door de Afdeling gestelde prejudiciële vragen over de PAS nadat A-G Kokott in de conclusie van 25 juli 2018 [...]

  Lees verder

• Gevolgen PAS-uitspraak voor de praktijk

  08-11-2018 , Mr. V.A. Textor, Mr. R.D. Lubach

  [...] 7 november 2018 heeft het Hof van Justitie van de Europese Unie in Luxemburg prejudiciële vragen beantwoord over het Programma Aanpak Stikstof (PAS). De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad [...]

  Lees verder

• Arrest Europees Hof over Programma Aanpak Stikstof

  07-11-2018 , Raad van State

  [...] (7 november 2018) heeft het Hof van Justitie van de Europese Unie in Luxemburg prejudiciële vragen beantwoord over het Programma Aanpak Stikstof (PAS). De Afdeling bestuursrechtspraak van de [...]

  Lees verder

• Antwoorden van het Europese Hof van Justitie over de PAS

  07-11-2018 , Mr. S. Smit

  [...] naar aanleiding van prejudiciële vragen Na de conclusie van de Advocaat-Generaal Kokott in de PAS-zaken van 25 juli 2018, is vandaag het arrest van het Europese Hof van Justitie (het Hof) [...]

  Lees verder

• Hof van Justitie beantwoordt vragen over Programma Aanpak Stikstof (PAS)

  07-11-2018 , Mr. R. Benhadi

  [...] is het langverwachte arrest van het Hof van Justitie verschenen over de juridische houdbaarheid van het Programma Aanpak Stikstof (hierna: ‘het PAS’). Het arrest is via deze link te [...]

  Lees verder

• Programma Aanpak Stikstof ten einde n.a.v. uitspraak Hof van Justitie!?

  07-11-2018 , Mr. F. Damen

  [...] Hof van Justitie heeft op 7 november 2018 een uitspraak gedaan over het Programma Aanpak Stikstof (PAS). In deze uitspraak heeft het Hof van Justitie de prejudiciële vragen van de Raad van State [...]

  Lees verder

• Conclusie AG over PAS: PAS in beginsel een geschikt instrument, maar om te voldoen aan Habitatrichtlijn zal aanpassing nodig zijn (ADC-criteria)

  24-08-2018 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] 25 juli jl heeft AG J. Kokott op de door de Afdeling gestelde pre-judiciële vragen over de PAS een conclusie genomen. Hieronder volgen, heel kort, enkele belangrijke overwegingen uit deze [...]

  Lees verder

• Twijfel bij advocaat-generaal Kokott over houdbaarheid PAS

  26-07-2018 , Mr. R. Benhadi

  [...] Kokott heeft zich op 25 juli 2018 (ECLI:EU:C:2018:622) uitgelaten over de verenigbaarheid van het Programma Aanpak Stikstof (hierna: 'PAS') met de Europese Habitatrichtlijn. In een [...]

  Lees verder

• Mitigatie of compensatie: tijdelijk minder geschikte habitat voor de kiekendief?

  26-07-2018 , Mr. S. Smit

  [...] de recente conclusie van de Advocaat-Generaal Kokott in de PAS-zaken van 25 juli 2018, is op dezelfde datum het arrest van het Europese Hof van Justitie gewezen in de zaak Grace & Sweetman/An [...]

  Lees verder

• Conclusie AG programma aanpak stikstof: het PAS als instrument is veelbelovend, maar twijfel of het voldoet aan de Habitatrichtlijn. De ADC-toets als creatieve oplossing om het PAS in stand te kunnen houden?

  26-07-2018 , Mr. J.R. van Angeren, Mr. E.M.N. Noordover

  [...] (“AG”) Kokott heeft op 25 juli 2018 een conclusie genomen over de vragen van de Afdeling bestuursrechtspraak over het programma aanpak stikstof. Een dergelijk programma kan op [...]

  Lees verder

• Afdeling bestuursrechtspraak verfijnt toetsingskader voor geautomatiseerde besluitvormingsprocessen (AERIUS)

  25-07-2018 , Prof. mr. T. Barkhuysen, Dr. mr. N. Jak

  [...] Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvS) heeft in haar belangwekkende uitspraak van 18 juli 2018 over de Blankenburgverbinding haar toetsingskader voor geautomatiseerde [...]

  Lees verder

• Blankenburgverbinding: wijziging Tracébesluit, ADC-criteria: Compensatie gerealiseerd vóór ingebruikname?

  20-07-2018 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] uitspraak van de AbRvS van 18 juli 2018, ECLI:NL:RVS:2018:2454 gaat over het tracébesluit dat voorziet in de aanleg van de zogenoemde Blankenburgverbinding, een nieuwe autosnelweg (A24) ten [...]

  Lees verder

• Blankenburgverbinding mag worden aangelegd

  18-07-2018 , Raad van State

  [...] Blankenburgverbinding kan er komen. De bezwaren tegen het tracébesluit van de toenmalige minister van Infrastructuur en Milieu zijn ongegrond. Dat blijkt uit een uitspraak van de Afdeling [...]

  Lees verder

• Voorlopige voorziening uitspraak Programma Aanpak Stikstof

  19-03-2018

  [...] Programma Aanpak Stikstof (hierna: PAS) bevat het beoordelingskader voor activiteiten die stikstofneerslag veroorzaken in beschermde Natura 2000-gebieden. De stikstofneerslag heeft namelijk [...]

  Lees verder

• Nu toch schorsing natuurvergunningen PAS: de beer is los

  16-03-2018 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] uitspraak van 9 maart 2017, ECLI:NL:RVS:2018:795 heeft de Voorzieningenrechter van de AbRvS twee natuurbeschermingswetvergunningen geschorst die zijn verleend ingevolge de PAS voor twee [...]

  Lees verder

• Schorsing natuurvergunningen vanwege PAS: niet onverwachts, maar hopelijk van korte duur

  12-03-2018 , Mr. E.M.N. Noordover

  [...] al een tijd boven de markt hing, is gebeurd: de voorzieningenrechter van de Afdeling bestuursrechtspraak heeft twee natuurvergunningen voor veehouderijen geschorst vanwege onzekerheden over het [...]

  Lees verder

• Schorsing van twee natuurvergunningen waarbij het PAS is toegepast

  09-03-2018 , Raad van State

  [...] voorzieningenrechter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft vandaag (9 maart 2018) twee natuurvergunningen geschorst waarbij het Programma Aanpak Stikstof (PAS) is [...]

  Lees verder

• Kap van bomen in Amsterdamse Waterleidingduinen mag doorgaan

  15-01-2018 , Rechtspraak.nl

  [...] voorzieningenrechter van de rechtbank Noord-Holland heeft het verzoek van de Stichting Natuurbelang Amsterdamse Waterleidingduinen (Natuurbelang) om een voorlopige voorziening te treffen in [...]

  Lees verder

• Mag grenswaarde uit Programma Aanpak Stikstof in bestemmingsplan?

  30-12-2017 , Mr. F. Damen

  [...] de stikstofdepositie van een activiteit onder de grenswaarde uit het Programma Aanpak Stikstof blijft, is voor deze activiteit geen vergunning op grond van de Wet natuurbescherming nodig. In dat [...]

  Lees verder

• De PAS en referentiesituatie bestemmingsplan

  22-12-2017 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de gestelde pre-judiciële vragen verschenen er afgelopen jaar niet of nauwelijks uitspraken over de werking van de PAS. Om die reden wordt de uitspraak van de AbRvS van 13 december 2017, [...]

  Lees verder

• Uitspraak over PAS en bestemmingsplan

  18-12-2017 , Mr. F. Damen

  [...] 13 december 2017 (ECLI:NL:RVS:2017:3433) heeft de Raad van State een uitspraak gedaan over een bestemmingsplan waarin een koppeling is gemaakt met het Programma Aanpak Stikstof. In de uitspraak [...]

  Lees verder

• PAS en het bestemmingsplan

  15-12-2017 , Mr. T.J.H. Verstappen

  [...] en het bestemmingsplan De Raad van State heeft in de uitspraak van 13 december 2017, zaaknummer 201701450/1/R1, voor het eerst geoordeeld over een bestemmingsplan waar de planwetgever in de [...]

  Lees verder

• Uitspraak over bestemmingsplan met stikstofdepositie: geen aanhouding vanwege PAS

  20-10-2017 , Mr. E.M.N. Noordover

  [...] Afdeling bestuursrechtspraak heeft uitspraak gedaan over de effecten van stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden vanwege een bestemmingsplan. Bij vaststelling van dit bestemmingsplan was [...]

  Lees verder

• Geen toepassing bestuurlijke lus in PAS-zaken

  05-10-2017 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] uitspraak van de AbRvS van 4 oktober 2017, ECLI: NL:RVS:2017:2672 is wel aardig om bij stil te staan in afwachting van de antwoorden van het HvJEU op de gestelde PAS-vragen door de Afdeling. Niet [...]

  Lees verder

• Rechtbank laat besluit o.g.v. Programma Aanpak Stikstof in stand

  01-10-2017 , Mr. F. Damen

  [...] tegen besluiten waarin het Programma Aanpak Stikstof is toegepast, worden momenteel aangehouden in verband met de prejudiciële vragen die de Raad van State hierover aan het Hof van [...]

  Lees verder

• De prejudiciële vragen programmatische aanpak stikstof: PASt de positieve insteek van de Afdeling bestuursrechtspraak?

  10-07-2017 , Mr. E.M.N. Noordover

  [...] Afdeling bestuursrechtspraak (“Afdeling”) heeft op 17 mei jl. bij twee uitspraken vragen voorgelegd aan het Hof van Justitie (“HvJ”) over het Programma Aanpak Stikstof (“PAS”). Wij signaleerden [...]

  Lees verder

• Samenvatting PAS-uitspraak weiden en bemesten

  19-06-2017 , Mr. drs. M.M. Kaajan

  [...] het maar niet om de tijd te vinden om de PAS-uitspraken van 17 mei 2017 te lezen? Lees hieronder de samenvatting van de uitspraak inzake het weiden en bemesten. PAS Prejudiciële vragen weiden [...]

  Lees verder

• Samenvatting PAS-uitspraak vergunningen

  19-06-2017 , Mr. drs. M.M. Kaajan

  [...] het maar niet om de tijd te vinden om de PAS-uitspraken van 17 mei 2017 te lezen? Lees hieronder de samenvatting van de algemene uitspraak. PAS Prejudiciële vragen vergunningen Samenvatting [...]

  Lees verder

• Afdeling stelt prejudiciële vragen over PAS, maar schorst geen vergunning

  20-05-2017 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] twee lezenswaardige en omvangrijke verwijzingsuitspraken van 17 mei 2017 (ECLI:NL:RVS:2017:1259 en 1260) stelt de Afdeling de al aangekondigde prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie over de [...]

  Lees verder

• Huidige of oude Rav-normen bij externe saldering?

  31-03-2017 , Mr. H.J.M. van Dreumel-Wingens

  [...] grond van het overgangsrecht mag na de inwerkingtreding van de PAS nog steeds een Natuurbeschermingswetvergunning worden verleend met behulp van externe saldering, mits wordt voldaan aan de eisen [...]

  Lees verder

• Een redelijke toepassing van art. 67a Nbw 98 (oud) en art. 4:5 Awb

  06-03-2017 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de inwerkingtreding van de PAS heeft de AbRvS al meerdere keren uitspraak gedaan over art. 67a Nbw 1998 (oud) (overgangsrecht PAS). Het gaat in dit artikel met name om de vraag of sprake is [...]

  Lees verder

• Afdeling gaat discussie over PAS uit de weg

  25-01-2017 , Mr. A.J.L. Claassen

  [...] 24 januari 2017 (ECLI:NL:RVS:2017:172) heeft de Afdeling einduitspraak gedaan inzake het besluit van de raad van de gemeente Midden-Delfland d.d. 26 mei 2015 tot vaststelling van het [...]

  Lees verder

• Overgangsrecht PAS

  12-01-2017 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] Omgevingsflits 115 signaleerde SAM al een eerste uitspraak over artikel 67a Nbw 98 (overgangsrecht PAS). Het gaat in dit artikel met name om de vraag of sprake is van “voldoende beschikbare [...]

  Lees verder

• Tweede verhelderende uitspraak over overgangsrecht PAS

  29-12-2016 , Mr. F. Damen

  [...] 28 december 2016 heeft de Raad van State een tweede verhelderende uitspraak gedaan over het overgangsrecht in de Natuurbeschermingswet in verband met de inwerkingtreding van de Programmatische [...]

  Lees verder

• RvS doet uitspraak over overgangsrecht PAS

  18-12-2016 , Mr. F. Damen

  [...] 1 juli 2015 is de Programmatische Aanpak Stikstof in werking getreden. Voor vergunningaanvragen die zijn ingediend vóór 1 juli 2015 is overgangsrecht opgenomen in de Natuurbeschermingswet. Op 14 [...]

  Lees verder

• RvS doet uitspraak over bevoegdheid op grond van PAS

  11-12-2016 , Mr. F. Damen

  [...] met de inwerkingtreding van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) op 1 juli 2015 is ook de bevoegdheidsregeling op grond van de Natuurbeschermingswet gewijzigd. Op 30 november 2016 [...]

  Lees verder

• Meldingsplicht in plaats van Nbw-vergunning

  11-11-2016 , Mr. P.P.A. Bodden

  [...] bedrijven die een stikstofdepositie veroorzaken die de grenswaarde van één mol per hectare per jaar niet overschrijdt, hebben sinds 1 juli 2015 – de datum van inwerkingtreding van [...]

  Lees verder

• Melding op basis van PAS is geen besluit in de zin van art. 1:3 Awb en e-mail service provincie

  07-11-2016 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] Voorzieningenrechter van de Afdeling had al eerder uitgemaakt, namelijk bij uitspraak van 6 november 2015, ECLI:NL:2015:3491 dat een bevestiging van een melding op grond van de PAS geen besluit [...]

  Lees verder

• Meldingsbevestiging onder PAS niet op rechtsgevolg gericht, Afdeling onbevoegd

  03-11-2016 , Mr. J.H.B. Averdijk

  [...] drie uitspraken van 2 november 2016 heeft de Afdeling duidelijkheid gebracht in de vraag of tegen een meldingsbevestiging op grond van de PAS beroep op de Afdeling openstaat. In deze uitspraken [...]

  Lees verder

• PAS-melding is geen toestemming o.g.v. Habitatrichtlijn

  03-11-2016 , Mr. F. Damen

  [...] bevestiging van een melding in het kader van de Programmatische Aanpak Stikstof levert geen formeel besluit op en is daarom niet appellabel. Dit oordeelde de Raad van State in een uitspraak van 2 [...]

  Lees verder

• Reactie op PAS-melding is geen besluit

  02-11-2016 , Mr. M. Heerings

  [...] Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft vandaag 3 uitspraken gedaan (met nrs. 201602290/1, 201509082/1 en 201600469/1) over het rechtskarakter van een meldingsbevestiging, gedaan [...]

  Lees verder

• Externe saldering Nbw 1998: niet relevant of nog vee wordt gehouden

  07-10-2016 , Mr. T.J.H. Verstappen

  [...] 28 september 2016 heeft de Raad van State in klare taal bevestigd dat het bij externe saldering in het kader van vergunningverlening op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 (Nbw) niet relevant [...]

  Lees verder

• Het arrest Orleans; bom onder de PAS?

  14-09-2016 , Mr. drs. M.M. Kaajan

  [...] 21 juli 2016 heeft het HvJ EU het begrip "compenserende maatregelen" verruimd - met als gevolg dat er nog minder snel sprake is van mitigatie. In dit arrest - ook wel het arrest Orleans - wordt [...]

  Lees verder

• Verplichte stikstoftoets op Brabantse EHS-gebieden

  04-09-2016 , Mr. F. Damen

  [...] die willen uitbreiden en zijn gelegen in de nabijheid van een tot de EHS behorend gebied in de provincie Noord-Brabant, moeten ervoor zorgen dat de ecologische waarden en kenmerken van het [...]

  Lees verder

• Alterra-rapport stikstofdepositie Vogelrichtlijngebieden ontoereikend

  01-08-2016 , Mr. F. Damen

  [...] Alterra-rapport “Effecten van stikstof op vogelsoorten in vogelrichtlijngebieden in Noord-Brabant” is ontoereikend om aan te tonen dat een project of andere handeling geen significante negatieve [...]

  Lees verder

• Alterra rapport Vogelrichtlijngebieden onderuit

  29-07-2016 , Mr. H.J.M. van Dreumel-Wingens

  [...] de beoordeling van aanvragen om Natuurbeschermingswetvergunning die zijn ingediend alvorens de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) wordt vaak gebruik gemaakt van het Alterra rapport 2359. Op [...]

  Lees verder

• Nb-vergunning voor ‘bestaand gebruik’

  21-07-2016 , Mr. F. Damen

  [...] van de uitzonderingen op de vergunningplicht ingevolge de Natuurbeschermingswet is wanneer er sprake is van bestaand gebruik. Omdat een vergunning meer rechtszekerheid geeft, hebben veel [...]

  Lees verder

• Een lesje extern salderen van de Afdeling bestuursrechtspraak

  12-07-2016 , Mr. W. Zwier

  [...] 1 juli 2015 is de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) in werking getreden, die een oplossing moet bieden voor de stikstofproblematiek rondom Natura 2000-gebieden. De aanpak bevat daartoe een [...]

  Lees verder

• Relatie PAS en het bestemmingsplan

  20-05-2016 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] twee uitspraken van 25 april 2016, ECLI:NL:RVS:2016:1230 en ECLI:NL:RVS:1229 heeft de Voorzieningenrechter van de AbRvS de bestreden besluiten geschorst omdat de bezwaren van appellanten zich [...]

  Lees verder

• De Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) bruikbaar bij bestemmingsplannen?

  09-05-2016 , Mr. H.J.M. van Dreumel-Wingens

  [...] 25 april 2016 kwam in twee uitspraken van de voorzieningenrechter van de Raad van State (hierna: de voorzieningenrechter) de vraag aan de orde of de gemeenteraad bij de vaststelling van het [...]

  Lees verder

• De rechter beantwoordt twee vragen over pré-PAS

  14-03-2016 , Mr. H.J.M. van Dreumel-Wingens

  [...] 1. Is er nog procesbelang na PAS-melding en 2. na wijziging bevoegd gezag? Stel, vóór de inwerkingtreding van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) is u een [...]

  Lees verder

• Uitspraken Nb met doorkijk naar PAS

  07-03-2016 , Mr. F. Damen

  [...] de inwerkingtreding van de Programmatische Aanpak Stikstof op 1 juli 2015 zijn nog veel aanvragen om een vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet ingediend. Op 2 maart 2016 deed de [...]

  Lees verder

• Na melding PAS, geen procesbelang beroep vergunning

  04-03-2016 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitspraak van de AbRvS van 2 maart 2016, ECLI:NL:RVS:2016:538 is (onder meer) beroep ingesteld tegen een weigering om vergunning te verlenen op grond van de artikelen 19d van de Nbw 98. Het [...]

  Lees verder

• (Negatieve) effecten van instandhoudingsmaatregelen

  29-01-2016 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitspraak van 27 januari 2016, ECLI:NL:RVS:2016:170 zijn de Nbw vergunningen (art. 16 en art. 19d Nbw) voor de oprichting van een nieuwe elektriciteitscentrale op de Maasvlakte in Rottterdam [...]

  Lees verder

• alderen met Nb-vergunning voor niet gebouwde stal

  28-01-2016 , Mr. F. Damen

  [...] dat sinds de inwerkingtreding van de Programmatische Aanpak Stikstof per 1 juli 2015 een verbod geldt op extern salderen (het overgangsrecht en uitzonderingen daargelaten), sta ik in dit [...]

  Lees verder

• Geen Nb-vergunning vereist voor saldogevende locatie

  29-11-2015 , Mr. F. Damen

  [...] haar uitspraak van 25 november 2015 (201503957) heeft de Afdeling overwogen dat in het kader van externe saldering niet vereist is dat voor een saldogevende locatie een Nb-vergunning is verleend. [...]

  Lees verder

• Meldingsbevestiging op grond van de PAS is geen besluit en dus kan er geen bezwaar en beroep tegen worden ingesteld

  25-11-2015 , mr. A. ten Veen

  [...] 6 november 2015 deed de Voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (”Afdeling”) bij wijze van een voorlopige voorziening uitspraak in het verzoek van MOB e.a. om de [...]

  Lees verder

• Bevestiging PAS-melding geen besluit: dan maar een handhavingsverzoek?!

  23-11-2015 , Mr. drs. M.M. Kaajan

  [...] 6 november jl. concludeerde de ABRvS dat de bevestiging van een PAS-melding geen besluit is. Kun je hier dan helemaal niets meer tegen doen? Nee, is het simpele antwoord op die vraag. Dat zal ik [...]

  Lees verder

• Voorlopige voorziening

  18-11-2015 , Rechtspraak.nl

  [...] besluit van 23 juni 2015 heeft het college het uitwerkingsplan "[locatie 1] te Monster" [...]

  Lees verder

• Voorzieningenrechter doet uitspraak over rechtskarakter melding PAS

  12-11-2015 , Mr. M. Heerings

  [...] vrijdag 6 november heeft de voorzieningenrechter van de Afdeling bestuursrechtspraak een verzoek om voorlopige voorziening afgewezen tegen de ontvangstbevestiging van een melding op grond [...]

  Lees verder

• Is de meldingsbevestiging een besluit in de zin van de Awb?

  12-11-2015 , StAB

  [...] meldingsbevestiging naar aanleiding van de Regeling pas is niet op rechtsgevolg gericht en derhalve geen besluit in de zin van de Awb. Casus Melding van wijziging van een agrarische [...]

  Lees verder

• Wijziging agrarisch bedrijf op grond van Regeling PAS

  11-11-2015 , Rechtspraak.nl

  [...] 28 augustus 2015 is een meldingsbevestiging verstuurd aan [vergunninghouder] naar aanleiding van de door hem op grond van de Regeling programmatische aanpak stikstof (hierna: Regeling pas) gedane [...]

  Lees verder

• Wijziging bestemmingsplan

  11-11-2015 , Rechtspraak.nl

  [...] besluit van 28 oktober 2014 heeft de raad het bestemmingsplan "De Del" gewijzigd vastgesteld. Bij besluit van 6 november 2014 heeft het college een omgevingsvergunning verleend voor het bouwen [...]

  Lees verder

• Melding PAS is geen besluit

  10-11-2015 , Mr. H.J.M. van Dreumel-Wingens

  [...] vrijdag 6 november 2015 (zaaknummer 201507651/1/R2) heeft de voorzieningenrechter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State uitgemaakt dat een (bevestiging van een) melding op [...]

  Lees verder

• Nb-melding is niet appellabel

  08-11-2015 , Mr. F. Damen

  [...] eerste uitspraak over de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), die op 1 juli 2015 in werking is getreden, is een feit. Op 6 november 2015 (201507651) deed de Voorzieningenrechter van de Afdeling [...]

  Lees verder

• Geen drempelwaarde stikstof!

  22-10-2015 , Mr. S. Grasboer

  [...] de inwerkingtreding van de Programmatische Aanpak Stikstof (hierna: PAS) per 1 juli jl. moeten Natuurbeschermingswetvergunningen die na die datum sneuvelen bij de Afdeling, opnieuw worden [...]

  Lees verder

• Eind goed al goed: einduitspraak in Nbw-vergunningprocedure RWE kolencentrale in de Eemshaven

  06-10-2015 , mr. A. ten Veen

  [...] finiri oportet. Het geding moet eens ten einde komen. Bij de procedures tegen de vergunning voor de RWE kolencentrale in de Eemshaven, die is verleend op grond van de Natuurbeschermingswet [...]

  Lees verder

• Instandhoudingsmaatregelen en mitigerende maatregelen

  14-09-2015 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitgebreide uitspraak van de AbRvS van 9 september 2015, nr. ECLI:NL:RVS:2015:2848 gaat een lange voorgeschiedenis vooraf. Een eerdere Nbw 98 vergunning werd in augustus 2011 door de Afdeling [...]

  Lees verder

• Depositiebank Utrecht onder de loep van Afdeling

  20-07-2015 , Mr. S.P.M. Schaap

  [...] de uitspraak van 15 juli 2015, nrs. 201407102/1/R2, 201407123/1/R2 en 201407273/1/R2 geeft de AbRvS een oordeel over de toepassing van de Utrechtse depositiebank. In deze uitspraak wordt [...]

  Lees verder

• Gevolgen uitspraak HvJ EU over A2 voor PAS

  16-05-2014 , Mr. F. Damen

  [...] Op 15 mei 2014 heeft het Hof van Justitie van de Europese Unie uitspraak gedaan over twee prejudiciële vragen van de Raad van State over mitigerende en compenserende maatregelen. Deze [...]

  Lees verder

• Betekent de uitspraak van het Hof van Justitie van 15 mei 2014, Zaak C-521/12 het einde voor de PAS?

  15-05-2014 , Mr. S. Zehenpfenning

  [...] Hof van Justitie heeft op 15 mei 2014 in de ‘A2-zaak' geoordeeld dat het ontwikkelen van een nieuw areaal van een beschermd habitattype niet kwalificeert als mitigerende maatregel, maar als [...]

  Lees verder

• Beoordeling van stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden; een gordiaanse knoop?

  16-10-2013 , Mr. drs. M.M. Kaajan

  [...] huidige stikstofbelasting van Natura 2000-gebieden is hoog; zo hoog dat toestemming voor nieuwe activiteiten op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 (“Nbw”) alleen met grote moeite verleend [...]

  Lees verder

Natuur en ruimte

• Programmatische aanpak stikstof
• Programmatische aanpak centraal

Handboek natuurbeschermingsrecht

• Een nieuwe wettelijke basis
• Procedure
• Toestemmingsbesluiten en ontwikkelingsruimte
• Beleidsregels voor het toedelen van ontwikkelingsruimte
• Bevoegd gezag
• Het ‘toedelen’ van depositieruimte aan meldingen
• Doorwerking PAS naar het bestemmingsplan?
• Verwijzing naar passende beoordeling PAS

Luchtkwaliteit en omgeving

• Natuurbeschermingswet 1998

Snijdt het Europese Hof ontwikkelend Nederland de PAS af? Ja, maar er zijn oplossingen! - Jan Oosterkamp

Provinciale beleidsregels PAS

Handreiking passende beoordeling stikstofaspecten bestemmingsplannen

Stikstof en bestemmingsplannen; met het PAS (extra) ruimte voor ontwikkeling?

Rapport 'De economische effecten van de PAS'

Kamerbrieven

Kamerbrief over monitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest (15-2-2019)

Antwoorden op de vragen over Programma Aanpak Stikstof (PAS) (11-2-2019)

Kamerbrief uitspraak Hof van Justitie over programma aanpak stikstof (20-11-2018)

Kamerbrief over tussenevaluatie Programma Aanpak Stikstof (PAS) (22-10-2018)

1. Binnen welk wettelijk kader bestaat het PAS?

   • milieu
   • natura-2000
   • pas

   02-05-2019

   De regelgeving over het PAS is vastgelegd in de Wet natuurbescherming. Naast de wet zijn het Besluit natuurbescherming en de Regeling natuurbescherming van belang. Wet natuurbescherming -De Wet ...

   Bron: Rijksoverheid, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

   Lees verder

2. Wie zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het PAS?

   • milieu
   • natura-2000
   • pas

   04-04-2019

   Het PAS is een programma van de ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), Infrastructuur en Waterstaat (IenW), Defensie en de twaalf provincies. De PAS-partners zijn gezamenlijk ...

   Bron: Rijksoverheid, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

   Lees verder

3. Hoe werkt het PAS?

   • milieu
   • natura-2000
   • pas

   15-03-2019

   Het PAS steunt op twee pijlers om de natuurdoelen van Natura 2000 zeker te stellen: Het blijvend laten dalen van de stikstofdepositie door het nemen van maatregelen aan de bron Het uitvoeren van ...

   Bron: Rijksoverheid, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

   Lees verder

4. Wat doet het PAS?

   • milieu
   • natura-2000
   • pas

   01-03-2019

   Minder stikstof, sterkere natuur en economische ontwikkeling zijn de doelen van het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Al jaren is er in veel Natura 2000-gebieden een overschot aan stikstof (ammoniak en ...

   Bron: Rijksoverheid, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

   Lees verder