Overal in Nederland zijn gemeenten, waterschappen en provincies aan de slag met klimaatadaptatie. Maar hoe regel je het klimaatadaptatieproces? En hoe creëer je betrokkenheid? Vanuit het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) heeft Platform31, als onderdeel van het Klimaatadaptatie Adviesteam, bij tien regio’s zes maanden meegekeken welke vragen en drempels zij ervaren. Op basis daarvan liggen nu handzame adviezen én tien aanbevelingen in één essay klaar voor alle regio’s: zo maak je werk van klimaatadaptatie.
Het
DPRA
wil klimaatadaptatie intensiveren en versnellen. Daarvoor wil het programma dat gemeenten, waterschappen, provincies en het Rijk volgens de methodiek van weten, willen, werken aan de slag gaan: ze moeten eerst hun kwetsbaarheden weten, om te bepalen wat ze willen doen en daarna kunnen ze werken aan klimaatbestendigheid. Gemeenten, waterschappen, provincies en het Rijk moeten uiterlijk 2019 eerst hun lokale kwetsbaarheden in beeld brengen met een stresstest. Op basis van de resultaten voeren ze vervolgens risicodialogen op verschillende niveaus van wijk tot Rijk om tot een gezamenlijke agenda en een groter klimaatbewustzijn te komen. In 2020 moeten in heel Nederland die risicodialogen tot een adaptiestrategie leiden, inclusief uitvoerings- en investeringsagenda met afspraken over wie wat lokaal en regionaal gaat doen. Daarbij moet ruimtelijke adaptatie zoveel mogelijk worden meegekoppeld met andere grote ruimtelijke opgaven, zoals groot onderhoud, de energietransitie en stedelijke transformatie. Alle ambities worden vastgelegd in gemeentelijke, provinciale en nationale omgevingsvisies en in uitvoeringsplannen van gemeenten, waterschappen, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. Ten slotte moeten alle
DPRA
-regios ook weten hoe te handelen als tóch nog fout gaat.
Aan het werk in de regio
Het Klimaatadaptatie Adviesteam heeft vanaf eind 2017 in de volgende tien regios meegekeken:
As50+
Bestuurlijk Overleg Water AGV-gebied (BOWA)
Friesland
Groningen
Hart van Brabant
Hart van Holland
Maas en Mergelland
RIVUS
Voorne-Putten
Zeeland
In de betrokken gemeenten en regionale samenwerkingsverbanden verschilt het kennisniveau onderling sterk, merkte het adviesteam. Sommige regio weten niet precies wat klimaatadaptatie allemaal omvat, waardoor bijvoorbeeld stresstesten nog niet in de volle breedte van mogelijke kwetsbaarheden worden georganiseerd. Anderen komen niet voorbij de stresstest en lukt het niet de uitkomsten te vertalen in een aanpak, laat staan met de regio. Het betrekken van de interne organisatie, maar ook bewoners, bedrijven, instellingen en achterblijvers bleek ook een belangrijke vraag. Opvallend weinig vragen gingen over de inhoud of de techniek. Het gaat vooral over wat te doen qua organisatie (wat heb ik nodig aan mensen en middelen?), communicatie (wanneer betrek ik welke stakeholders?), borging (hoe leg ik afspraken vast in contracten?) en strategie (hoe kom ik van stresstest en risicodialoog tot strategie?). De stap van weten naar willen blijkt dus vooral lastig.
Van stresstest naar visie
Gemeenten moeten eerst de eigen drempels identificeren voor klimaatadaptatie. Ook moet die kennis geëvalueerd worden: begrijpt de gemeente écht wat de belangrijkste klimaatrisicos zijn? Het adviesteam merkte namelijk dat alleen een stresstest te beperkt inzicht geeft of onvoldoende uitdiepend is om effectief besluiten hierop te baseren en ambities te formuleren. Veel gemeenten kennen of gebruiken de resultaten van een regionale stresstest nauwelijks en daar ligt ook een gemiste kans om tot een regionale dialoog te komen. Juist op basis van de beschikbare stresstesten in regionaal verband kun je tot gezamenlijke, regionale ambities komen via de regionale risicodialogen precies zoals de
DPRA
-ambities voorschrijven. Je moet als gemeente de gemeentelijke opgaven goed kennen, maar ook gemeentelijke oplossingen op (boven)regionaal niveau bespreken, zodat aansluiting mogelijk is bij de regionale opgaven in plaats van een autonoom programma op te zetten. Bij die regionale visievorming helpt het bovendien als iedereen scherp heeft wat het gezamenlijke doel is en welke meerwaarde de samenwerking heeft.
Lokale en regionale afstemming
Een goede samenwerking is essentieel bij elke stap van het klimaatadaptatieproces, merkte het adviesteam. Dat begint bij een heldere rolverdeling; gemeenten, waterschappen, provincies en Rijk moeten precies weten welke rollen en verantwoordelijkheden zij hebben. Precies op dit vlak kampten meerdere regios met vragen. De wil is er vaak wel, maar de verantwoordelijkheid wordt niet opgepakt. Dat komt doordat niet elke gemeente en regio scherp heeft wat precies de eigen kwetsbaarheden zijn. Ook is de rol van de organisatie afhankelijk van de aard van het risico en de opgave. Bovendien hangen alle opgaven van klimaatadaptatie samen en is het juist zoeken naar oplossingen in samenhang, zowel binnen de eigen organisatie als binnen de regio. Daarbij komt dat het initiatief voor klimaatadaptatie in meerdere regios veelal vanaf de werkvloer komt; bestuurders en managers lijken nog beperkt betrokken. Klimaatadaptatie wordt vaak erbij gepakt omdat de personele capaciteit en het budget vaak beperkt zijn.
Om te komen tot goede afstemming lokaal en regionaal, moet het eerst helder zijn waar en welk deel van het eigenaarschap voor klimaatadaptatie ligt. Klimaatadaptatie moet ook bestuurlijk verankerd worden binnen elke organisatie én regionaal. Het adviesteam adviseert daarom een ambtelijke én bestuurlijke trekker voor klimaatadaptatie in alle
DPRA
-werkregios, wiens taak inhoudelijk en bestuurlijk is vastgelegd.
Betrokkenheid creëren
Het onderwerp klimaatverandering leeft, toch hebben veel regios moeite anderen mee te krijgen. Andere disciplines moeten daadwerkelijk worden betrokken en dat kan als klimaatadaptatie standaard op de agenda staat en een vast onderdeel vormt bij visie- en planvorming in projecten. Zo wordt klimaatadaptatie een automatisch denkkader, maar dit kost tijd en aandacht, wat nu vaak ontbreekt. Hierin kan een regionale trekker voor klimaatadaptatie mogelijk het verschil maken.
Een stresstest kan ook helpen om betrokkenheid te creëren. Vooral het simuleren van kwetsbaarheden én die resultaten openbaar maken, zorgt voor bewustwording en betrokkenheid van bestuur tot bewoner. Om bewoners verder mee te krijgen, wijst het adviesteam op inzichten vanuit de gedragspsychologie; we moeten begrijpen hoe bewoners denken, zelf het goede voorbeeld geven en hen duurzaamheid laten ervaren. Vervolgens stimuleren we de juiste houding en gedrag door dit makkelijk te maken en te faciliteren. Het helpt daarbij de boodschap te combineren met alle relevante beleidsterreinen en opgaven, zoals ruimtelijke ordening, aardgasvrij en de energietransitie, en te benaderen als een gedeelde zorg en opgave voor alle bewoners, bedrijven en instellingen.
Klimaatadaptatie moet zoveel mogelijk worden meegekoppeld met andere grote opgaven, zoals de energietransitie en verstedelijkingopgave. Het adviesteam adviseert daarom bij elke ruimtelijke opgave de vraag te stellen: hoe versterken we bij dit project onze klimaatbestendigheid? Dit meekoppelen werkt bovendien kosteneffectiever en een integrale aanpak sluit ook aan bij de intentie van de Omgevingswet. Werken in de openbare ruimte zijn bovendien momenten waarop de betrokkenheid van bewoners, bedrijven en instellingen groter is. Juist dan kan het onderwerp klimaatadaptatie goed meegepakt worden.
Lees het essay De vraagtekens (en aanbevelingen) bij klimaatadaptatie
Alle bevindingen en aanbevelingen van het Klimaatadaptatie Adviesteam heeft Platform31 samengevat in het essay
De vraagtekens (en aanbevelingen) bij klimaatadaptatie
(pdf, 293 kB). Het essay bestaat uit drie delen: eerst worden de uitgangspunten van het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie beschreven, daarna volgt een beschrijving van de adviestrajecten. In het laatste deel komt volgen aanbevelingen die alle regios helpen met het versnellen van hun eigen proces richting klimaatadaptatie. Het essay wordt omkaderd door ervaringen en reacties vanuit de tien werkregios.
