In het onlangs gewijzigde voorstel met betrekking tot het fonds voor een rechtvaardige transitie (Just Transition Fund, JTF) moet een duidelijker verband worden gelegd met de klimaat- en milieudoelstellingen van de EU. Dit staat in een advies dat vandaag werd gepubliceerd door de Europese Rekenkamer. Hoewel er aanzienlijke extra middelen worden uitgetrokken om de transitie naar een klimaatneutrale economie tegen 2050 te helpen verwezenlijken, moet de financiering meer worden gebaseerd op de behoeften en prestatiegerichter worden. Anders bestaat het risico dat de noodzakelijke structurele verandering niet zal plaatsvinden en dat de transitie naar een groene economie opnieuw zal moeten worden gefinancierd, zo waarschuwen de controleurs.
De wetgevingsvoorstellen tot de oprichting van het JTF zijn erop gericht de transitie van de EU naar een klimaatneutrale economie tegen 2050 te ondersteunen door de sociale, economische en milieueffecten op de getroffen sectoren en regio's aan te pakken. Oorspronkelijk werd 7,5 miljard EUR (in prijzen van 2018) aan begrotingskredieten toegewezen. Naar aanleiding van de COVID-19-pandemie wijzigde de Europese Commissie haar voorstel en verhoogde zij de financiering aanzienlijk met 32,5 miljard EUR, voornamelijk afkomstig van het herstelinstrument voor Europa. Gisteren werd echter in het kader van het nieuwe begrotingsplan besloten om het JTF met 20 miljard EUR te verlagen.
De controleurs wijzen erop dat de Commissie niet vooraf een effectbeoordeling heeft uitgevoerd ter onderbouwing van het gewijzigde bedrag. Een gedegen behoefteanalyse is van essentieel belang om een betere toewijzing van de financiële middelen van de EU te waarborgen en de te bereiken doelstellingen te richten en te kwantificeren. Dit is des te belangrijker omdat in het kader van het voorstel extra financiering wordt geboden aan regio's die al geld voor de modernisering van de energiesector hebben ontvangen uit andere speciale fondsen.
“Het fonds voor een rechtvaardige transitie is een essentieel instrument van de Europese Green Deal om te waarborgen dat de transitie naar een klimaatneutrale economie plaatsvindt op een eerlijke manier, waarbij niemand aan zijn lot wordt overgelaten", aldus Nikolaos Milionis, het lid van de Europese Rekenkamer dat verantwoordelijk is voor het advies. “De Commissie moet er echter voor zorgen dat het nieuwe wetgevingsvoorstel, net zoals de territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie die zij zal goedkeuren, is voorzien van een solide prestatiekader om de ambitieuze EU-doelstellingen te bereiken".
De controleurs merken ook op dat de koppeling tussen prestaties en financiering relatief zwak is. De voorgestelde toewijzingsmethode biedt zwakke prikkels voor de ingrijpende, significante structurele verandering die nodig is om de klimaatdoelstellingen van de EU te behalen. Daarnaast is het zo dat, hoewel er gemeenschappelijke output- en resultaatindicatoren worden voorgesteld, deze de doelstelling van de transitie weg van koolstofintensieve sectoren niet duidelijk weergeven. Er bestaat volgens de controleurs dus een significant risico dat het JTF niet zal helpen om een einde te maken aan de grote afhankelijkheid van koolstofintensieve activiteiten van bepaalde regio's.