"Verbindend landschap: zoeken naar balans tussen beschermen, beleven en benutten"

De Rli heeft zich het afgelopen jaar gebogen over de vraag hoe de zorg voor de kwaliteit van het Nederlandse landschap geborgd moet worden nu er een grote dynamiek in dat landschap wordt verwacht als gevolg van verandering in de ruimtelijke functies als gevolg van de duurzaamsheidstransitie op het gebied van energie, landbouw en klimaatadaptie. De raad constateert dat landschap teveel wordt beschouwd als een sectoraal belang, waarbij behoud en bescherming van het bestaande voorop staan. De ruimtelijke veranderingen die nodig zijn voor de grote duurzaamheidsopgaven bieden volgens de raad juist volop kansen voor nieuwe waardevolle landschappen. De raad adviseert om de verantwoordelijkheid voor het landschap te verankeren in de Nationale Omgevingsvisie (NOVI).

Rol provincies
Raadslid Annemieke Nijhof die het rapport presenteerde, gaf aan dat de provincies een cruciale speler zijn. De provincies zijn na de decentralisatie van het natuurbeleid primair verantwoordelijk voor het landschap en tevens regisseur van de ruimte als het gaat om de ruimtelijke inpassing van de grote duurzaamheidstransitie waar de samenleving voor staat. Van Dijk gaf in zijn reactie aan dat de provincies zich in een kwetsbare positie bevinden. We staan als provincies voor een enorme opgave voor wat betreft de energietransitie, tegelijkertijd zeggen de burgers: kom niet aan mijn landschap. Wij voelen ons kwetsbaar, omdat wij die twee zaken met elkaar moeten verenigen. Dat is niet altijd gemakkelijk. Een belangrijke uitdaging voor de provincies is het zoeken naar een goede balans tussen beschermen, beleven en benutten van het landschap, aldus Van Dijk.

Geen centralisatie
De raad is van mening dat een centralisatie van verantwoordelijkheden voor landschap ongewenst is. Landschap en omgevingsbeleid zijn namelijk onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het centraliseren van verantwoordelijkheden voor landschap zou betekenen dat de rijksoverheid ook de ruimtelijke ontwikkeling en transitieopgaven naar zich toetrekt, en dus het terugdraaien van de decentralisatie van het ruimtelijke beleid, zo schrijft de raad in het rapport.

Reactie Rijksadviseur
Berno Strootman, Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving, plaatste zijn twijfels bij de vraag of de energietransitie een waardevol landschap kan opleveren, waar ook de bevolking enthousiast over is. Met harde, technische elementen als windmolens en zonnepanelen is het lastig om waardevolle landschappen te creëren. Hij pleitte onder andere voor het op nationale schaal in beeld brengen van het grondbeslag van duurzame energiebronnen. De energietransitie moet natuurlijk plaatsvinden en we zullen daarbij het landschap moeten benutten, maar we moeten ook goed de escapes verkennen. Denk aan wind op zee, energie winnen uit oppervlaktewater en het importeren van duurzame energie. Provincies benadrukken in dit kader ook het belang van meer aandacht voor energiebesparing. Energie besparen is ruimte besparen.

Betrekken bewoners
De Rli pleit in zijn rapport voor het vroegtijdig betrekken van bewoners bij de transitie van het landschap. Dit betekent in de praktijk dat overheden bij het opstellen van omgevingsvisies en bij het uitwerken van sectorplannen over bijvoorbeeld de water- of energieopgave moeten starten met open gesprekken met bewoners over de verandering van het landschap. Zij beschikken immers over unieke kennis van en ervaring met het landschap. De provincies onderschrijven deze conclusie en hebben al eerder aangegeven dat het enorm van belang is dat de energietransitie in dialoog met de burger tot stand moet komen in plaats van bovenaf bepalen wat waar moet komen. Van Dijk: We moeten de burger niet alleen zien als inspreker. De burger kan meer.

Download het rapport op de website van de Rli