De regering erkent duidelijk de druk op de leefomgevingskwaliteit. Deze strategische omgevingsopgaven zijn echter vaak lastig te grijpen en conflicteren met andere maatschappelijke, economische functies. Daardoor zijn het uitdagende vraagstukken. Met de nieuwe coalitieafspraken neemt de tijdsdruk op het bereiken van de doelstellingen nog meer toe. Tegelijkertijd zien we dat het voor overheden een behoorlijke klus is om dit goed te organiseren.
Vanuit onze kennis en ervaring willen wij de complexiteit van strategische omgevingsopgaven zichtbaar maken. In eerste instantie gaan we juist hierop in, waarmee we laten zien hoe ingewikkeld en tegenstrijdig de opgaven zijn. Pas als je de uitdagingen in beeld hebt, kun je werken aan oplossingen. Hier komen we in een later stadium op terug.
Onder strategische omgevingsopgaven verstaan wij vraagstukken in een gebied, waar twee of meer thema’s elkaar bijten. Er zijn lange termijn oplossingen voor nodig die één partij niet zelf kan oplossen. Denk aan milieu en landbouw, natuur en woningbouw, waterveiligheid en cultureel erfgoed. De bijbehorende belangen conflicteren steeds vaker. Zo willen we gezond en mooi blijven wonen en moet er voldoende werkgelegenheid en recreatiemogelijkheid in Nederland zijn. Tegelijkertijd is natuurbehoud en het klimaat ook ontzettend belangrijk (en steeds belangrijker). Deze verschillende opgaven staan op gespannen voet met elkaar en je kunt ze niet los van elkaar zien.
‘Als je kiest voor het ene, kies je dus niet voor het andere.’ Een open deur, maar het dekt de lading volledig. Strategische omgevingsopgaven vragen om strategische keuzes. De ruimte in Nederland staat onder druk en niet alles kan. Echter, keuzes maken is moeilijk. Ze vragen om een integrale visie voor integrale afwegingen. Er moet soms bepaald worden welke opgave belangrijker wordt geacht. Dit kan per gebied of in de tijd verschillen. Maar wie bepaalt dat? Ieder vindt de opgave binnen het eigen beleidsveld het belangrijkst. Dit is logisch, maar helpt niet. Er wordt vaak nog in kokers gedacht.
Naast conflicterende belangen van de thema’s, zijn er vaak verschillende overheden betrokken bij deze opgaven. Elk met haar eigen ambities, rollen en verantwoordelijkheden. In één organisatie is het al lastig om samen goede afwegingen te maken, laat staan als verschillende overheden hierbij integraal moeten samenwerken. Kijk maar naar het transitiefonds voor de opgaven in het landelijk gebied. De opgaven op de doelstellingen voor stikstof en natuur, waterkwaliteit, biodiversiteit en klimaat (broeikasemissies uit landbouw) vragen om een gebiedsgerichte aanpak. Overheden moeten samen tot een perspectief voor een gebied komen.
Provincies vervullen als gebiedsautoriteit een belangrijke rol in dit proces en kunnen aanspraak maken op middelen uit het fonds. Zij moeten en willen aan de slag, maar het netwerk is in beweging. Wij zien dat bij alle overheidslagen verschuivingen plaatsvinden. De roep om meer regie van het Rijk blijft en de ministeries zijn zoekende hoe zij dit kunnen doen. De provincie wil haar rol als gebiedsautoriteit goed invullen en zoekt naar voldoende slagkracht. Waterschappen moeten eerder betrokken worden in ruimtelijke ordeningsvraagstukken, terwijl dat niet hun core-business is. Gemeenten vervullen op allerlei opgaven een belangrijke rol dichtbij de steeds mondige burger. Alles is in beweging in overheidsland. Ga er maar aan staan!
Er is een sterke samenhang van opgaven en een samenspel van verschillende overheden nodig om te komen tot maatregelen. Daarbovenop komt nog dat het gaat om grote opgaven met een lange adem. Door het lange termijn karakter verlies je snel het doel uit het oog. Wij zien dat vaak de tendens heerst om in de uitvoering prioriteit te geven aan beleid dat op de korte termijn moet worden uitgevoerd. Volledig begrijpelijk; het is helder en geeft snel zichtbaar resultaat. Het is daarentegen lastig om urgentie te vinden voor iets wat pas over 20 jaar bereikt hoeft te worden en waarvan de impact moeilijk meetbaar is. De uitdaging is ervoor te zorgen dat de uitvoering van deze doelen niet hoeft te wijken voor beleid met een korte termijn karakter.
Wij herkennen hoe complex strategische omgevingsopgaven zijn, zowel op de inhoud als in het netwerk waarin het zich afspeelt. Vaak nog complexer dan je van tevoren denkt. Echter, deze opgaven krijgen een steeds grotere rol in de ontwikkeling van onze fysieke leefomgeving. Belangrijk is om de complexiteit van de opgaven eerst te herkennen en te erkennen waar nog stappen gezet moeten worden. Vervolgens werk je van ‘bewust onbekwaam’ toe naar een samenspel tussen actoren, waarin deze opgaven integraal afgewogen worden zonder het lange termijndoel uit het oog te verliezen.
We snappen dat dit het bovenstaande vragen oproept en dat oplossingen niet voor iedereen zomaar voor de hand liggen. In een volgende blog geven we hier graag handvatten voor.
