Misschien is dit op het eerste gezicht geen constructieve vraag maar wel één die leeft in bestuurlijk Nederland. Gemeenten lopen aan tegen de grenzen van succesvol samenwerken. De samenwerking die een paar jaar geleden als ambitieuze of meest haalbare (tussen)oplossing werd gestart, blijkt in de praktijk niet de beloofde vruchten af te werpen. Gebrek aan grip, meerdere kapiteins op één schip, het niet inboeken van begrote efficiencywinsten of verschuivende ambities – de rek is eruit. Wie durft het aan om kritisch te kijken naar zijn of haar samenwerkingsconstructies? Oftewel: wat is de bestuurlijke toekomst van jouw samenwerkingsverband?
Maatschappelijke opgaven houden zich niet aan gemeentegrenzen en om resultaten te boeken is samen optrekken noodzakelijk. Deze trend zet zich door. Er ontstaan mooie nieuwe samenwerkingsverbanden waarin gemeenten en andere partners samenwerken, bijvoorbeeld Economic Boards.
Ook rondom concrete opgaven zoeken gemeenten elkaar op in een netwerk, bijvoorbeeld bij de vorming van de regionale Omgevingsvisie in het Hart van Holland. Tegelijkertijd kan samenwerken aan zo’n gezamenlijk doel ook negatief uitpakken voor de realisatie van eigen lokale problemen. We zien dat gemeenten ervoor kiezen om ambtelijke fusies ongedaan te maken of om samenwerkingsvormen ‘uit te kleden’. Zo’n samenwerkingsverband wordt dan soms even complex als het vraagstuk zelf én heeft niet altijd (meer) het gewenste effect. Niet ieder samenwerkingsverband blijkt even toekomstbestendig.
In de praktijk zien we dat samenwerking minder succesvol wordt als er sprake is van een gebrek aan een gezamenlijke ambitie of opgave. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als de samenwerking is gebaseerd op het voorkomen van een ander scenario. Denk bijvoorbeeld aan een ambtelijke fusie om een bestuurlijke fusie te voorkomen. Ook kan een veranderend politiek klimaat ervoor zorgen dat ambities van de verschillende samenwerkingspartners niet meer hetzelfde zijn. Ook komt het voor dat de beoogde voordelen van een samenwerking (efficiëntie, ambities, projecten) in de praktijk niet (meer) worden behaald. Maar ook onderlinge relaties die om wat voor reden dan ook zijn verstoord, kunnen ervoor zorgen dat samenwerken niet langer een optie is. In deze situaties is herijken van of stoppen met de samenwerking legitiem.
Hoe dan verder? Wat is dan wel een passende samenwerkingsvorm? We zien dat voor veel gemeenten een verregaande vorm van samenwerken, bijvoorbeeld een bestuurlijke fusie, niet meer de meest aantrekkelijke optie is. Als gevolg van het nieuwe beleidskader gemeentelijke herindeling is in verschillende regio’s ook nog eens de druk om te herindelen afgenomen. Gemeenten zijn op zoek naar meer flexibiliteit om aan te sluiten bij het samenwerkingsverband wat op dat moment het beste aansluit of presteert: ‘de krenten uit de pap’.
Het instrumentarium voor samenwerkingen in Nederland is omvangrijk en veelzijdig: van vrijblijvende netwerken tot ambtelijke fusies, van tijdelijke programma’s tot gemeentelijke herindelingen, van dienstverleningsovereenkomsten en centrumgemeenteconstructies tot gemeenschappelijke regelingen. Om uit deze opties een afgewogen keuze te maken en de kans op succesvolle samenwerking te verhogen, start je met een analyse van de opgaven en ambities van jouw gemeente. Het Kijkglas van Kaats en Opheij helpt hierbij. Vandaaruit werk je aan een visie op wat je als gemeente zelf wilt doen, samen met anderen doet of door anderen laat doen. Is de samenwerking gericht op de middellange of de lange termijn? Welke belangen en positie heeft de raad hierbij? Als op basis hiervan duidelijk wordt wie de meest geschikte partners voor samenwerking zijn, is de volgende stap te onderzoeken in welke vorm dat zou moeten. En deze dan consistent uit te werken. Door opbouwen, en ja ook soms door uitkleden of stoppen.
Kortom, kies bewust voor samenwerkingspartners en een samenwerkingsvorm die past bij de opgaven en ambities! Dit vraagt om bewustzijn: van de ambities én opgaven, van de omgeving én van de belangen. De drie belangrijke factoren voor een succesvolle samenwerking. Maar let wel op, een te grote lappendeken aan samenwerkingsverbanden schiet ook haar doel voorbij. Dus, hoe succesvol werk je samen? Durf je hier kritisch naar te kijken? En ben je bereid de gevolgen daarvan te dragen?
