Sinds 9 april 2020 is de Tijdelijke wet digitale beraadslaging en besluitvorming van kracht (Stb. 2020, 113). Op basis van deze tijdelijke spoedwet kunnen gemeenteraden, provinciale staten en algemene besturen van waterschappen tijdelijk rechtsgeldige besluiten nemen via een digitale vergadering. Hoewel fysieke vergaderingen niet verboden zijn, is de roep om digitaal te kunnen vergaderen echter sterk nu de gezondheidsrisico’s en de richtlijnen van het RIVM dwingen tot het houden van afstand. Waar digitale besluitvorming eerder niet mogelijk was, biedt de spoedwet tot 1 september 2020 hiertoe wel de mogelijkheid. De spoedwet kan met periodes van maximaal twee maanden worden verlengd. In deze bijdrage wordt ingegaan op de positie van de gemeenteraden.
De spoedwet geeft raadsleden de keuze om fysiek of digitaal te vergaderen. In de toelichting van de spoedwet wordt benadrukt dat de wet een tijdelijke afwijking betreft: de Gemeentewet zelf wordt niet aangepast omdat uitgangspunt blijft dat de belangrijkste besluitvorming plaatsvindt in een openbare fysieke vergadering. Aan de digitale bijeenkomst stelt de spoedwet verschillende eisen. Zo is bij een digitale vergadering videoconferencing verplicht en moet de openbaarheid van vergaderingen behouden blijven. Daarom moet het gebruikte videosysteem voor zowel alle leden als belangstellenden beschikbaar zijn. Door de openbare toegang en de videobeelden zijn de leden herkenbaar voor de voorzitter, elkaar en het publiek. Naast identificatie van de raadsleden zijn er ook praktische voordelen aan een videoconferentie: een wegvallende verbinding wordt snel opgemerkt, waardoor de aanwezigen zien of nog steeds wordt voldaan aan het verplichte aanwezigheidsquorum.
De digitale raadsvergadering kan net als de fysieke vergadering pas geopend worden wanneer meer dan de helft van de zitting hebbende leden deelneemt. De digitale bijeenkomst sluit daarmee dus een gelijktijdige fysieke bijeenkomst uit.
Evenals de reguliere vergadering worden de audiovisuele verslagen van raads- en bestuurscommissievergaderingen, ook wel ‘videotulen’ genoemd, bewaard. Een besloten digitale vergadering is op grond van de spoedwet echter niet mogelijk. Dit kan niet gegarandeerd worden gelet op de beschikbare techniek en het feit dat vanuit huis wordt vergaderd.
De tijdelijke wet neemt hoofdelijk stemmen als uitgangspunt en bepaalt dat de openbare wilsuitdrukking van ieder stemmend lid bekend moet zijn voor alle aanwezigen. Hoe deze wilsuitdrukking kenbaar moet worden gemaakt, is niet gespecificeerd. De tijdelijke wet is techniekneutraal. Er kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van een stemapplicatie, mits voor iedereen live te volgen is hoe er wordt gestemd. Dit moet op dusdanige wijze gebeuren en direct zichtbaar worden gemaakt zodat hier geen twijfel over kan bestaan: het moet openbaar zijn op het moment van de stemming zelf.
De stemming over benoemingen is op grond van artikel 31 Gemeentewet geheim. Dat betekent normaal gesproken dat in de reguliere, openbare fysieke raadsvergadering met stembriefjes wordt gestemd. De spoedwet maakt daarop een uitzondering voor het geval de beraadslaging digitaal plaatsvindt. In dat geval dienen de stembriefjes na afloop van de beraadslaging per post, per koerier, of persoonlijk bij de griffie te worden ingeleverd. Bij een dergelijke stemming moet de voorzitter de authenticiteit van de uitgebrachte stem verifiëren, waarbij een geheime stem niet herleidbaar mag zijn tot het lid dat de stem heeft uitgebracht. Wel moet – gelet op de openbaarheid van de stemming – duidelijk zijn welke leden hebben deelgenomen aan die stemming. Het is in de eerste plaats aan gemeenten zelf om te bepalen of en hoe zij het briefstemmen mogelijk willen maken. Te denken valt aan gewaarmerkte stembriefjes die onder de leden worden verspreid voor een specifiek voorstel. De tijdelijke wet maakt het mogelijk hierover regels te stellen bij ministeriële regeling.
Hoewel fysiek vergaderen mogelijk blijft, zijn gemeenten reeds aan het experimenteren met de digitale besluitvorming. De VNG heeft hiertoe ter ondersteuning een stappenplan en startdocument opgesteld. Deze zijn te vinden op: https://www.lokale-democratie.nl/digitale-besluitvorming-in-de-praktijk. Gemeenten krijgen de vrijheid om tussenvormen te vinden die aansluiten bij de lokale wensen en belangen. Wanneer de coronamaatregelen worden teruggeschroefd is het gebruik van een combinatie van fysieke en digitale bijeenkomsten verstandig. Daardoor zou het contact tussen de raadsleden beperkt kunnen worden, terwijl bijvoorbeeld de fractievoorzitters aanwezig zijn. Inmiddels wordt door een aantal gemeenteraden ook daadwerkelijk gebruik gemaakt van de spoedwet, zoals de gemeente Groningen, de gemeente Uden, de gemeente Staphorst en de gemeente Ooststellingerwerf. De spoedwet digitale besluitvorming zal de komende tijd een grote rol spelen bij raadsvergaderingen.
Dit blog is geschreven door Willem van der Werf, partner bij Van der Feltz advocaten, en Denise Krijvenaar, studerend juridisch medewerker bij Van der Feltz advocaten.
