Verschillende gemeenteraden hebben al enige tijd de gewoonte om kandidaat-wethouders te laten screenen op integriteit voordat ze daadwerkelijk in het college van burgemeester en wethouders worden benoemd. De regering wil zo’n risicoanalyse nu wettelijk voorschrijven.
Bij de Tweede Kamer is een wetsvoorstel aanhangig om de bestuurlijke integriteit en de aanpak van aanhoudende bestuurlijke problemen in het decentraal bestuur te bevorderen (Wet bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur). Het is onder meer de bedoeling voor dagelijks bestuurders een VOG verplicht te stellen. Daarnaast worden de Gemeentewettelijke bepalingen over onverenigbare betrekkingen, verboden handelingen en stemonthouding verduidelijkt en beoogt het wetsvoorstel de mogelijkheden voor de commissaris van de Koning te vergroten om zich een oordeel te kunnen vormen van de situatie als zich in een gemeente een bestuurlijk of integriteitsprobleem voordoet. Ten slotte wordt een nieuwe geheimhoudingsregeling geïntroduceerd. Aan dit alles wordt nu via een nota van wijziging – die thans in consultatie is - toegevoegd dat voorafgaand aan de benoeming van een wethouder een risicoanalyse integriteit dient plaats te vinden.
In de toelichting op de nota van wijziging wordt gewezen op de Handleiding basisscan integriteit waarin “het goede gesprek” centraal wordt gesteld. Daarin zouden de volgende thema’s aan bod kunnen komen: (1) omgaan met vertrouwelijke informatie, (2) omgaan met personen of organisaties uit het netwerk die iets willen van de wethouder, (3) omgaan met zakelijke belangen van de beoogd wethouder en (4) verschillen tussen het eigen morele kompas en dat van de publieke opinie. Benadrukt wordt dat gemeenten de vrijheid hebben om deze thema’s nader in te vullen.
De raad moet ook een verordening vaststellen die in ieder geval regels kent over de reikwijdte en het proces, waaronder maatregelen om te zorgen voor een rechtmatige en behoorlijke verwerking van persoonsgegevens. Over een geheimhoudingsplicht hoeft in beginsel niets geregeld te worden: die gaat direct uit de wet volgen. Daarbij geldt overigens dat de conclusie, aanbevelingen en eventuele maatregelen die volgen uit de risicoanalyse, die door tussenkomst van de burgemeester aan de raad zijn overlegd, worden uitgezonderd.
Overigens gaat de model-gedragscode ervan uit dat dat voor situaties waarin “tijdens de rit” een wethouder ervan beschuldigd wordt een integriteitsnorm te hebben geschonden, processtappen moeten worden afgesproken. Het verdient volgens ons aanbeveling ook hiervoor een verordening vast te stellen, waarvoor bouwstenen zijn te vinden in onze Handreiking voor onderzoek naar integriteitsschending.
De raad kan een commissie uit zijn midden belasten met het uitvoeren van de risicoanalyses of dit uitbesteden aan een externe partij, zoals een bureau of gespecialiseerde advocaat (die is onderworpen aan tuchtrecht en per definitie verschoningsrecht heeft). Een mix is ook mogelijk, waarbij een raadscommissie extern wordt ondersteund. Hoe dan ook moet tijdig de hiervoor genoemde verordening worden vastgesteld. De verwachting is dat hiervoor in een modelverordening zal worden voorzien, maar burgemeesters zouden er erg goed aan doen om het gesprek met de raad over de uitvoering van de risicoanalyses vroegtijdig te initiëren en hen daarbij degelijk te informeren over alle keuzemogelijkheden en valkuilen die er zijn. Hoewel de wet nog door beide kamers van de Staten-Generaal moet worden aanvaard, zijn de lokale verkiezingen immers al op 16 maart 2022, onmiddellijk gevolgd door nieuwe coalitievorming.
Meer weten? Neem een kijkje in het themadossier: klik op de tabs boven het artikel.
