Het nieuwe Beleidskader voor gemeentelijke herindelingen heeft al flink wat stof doen opwaaien.
De provincie Noord-Holland heeft erin aanleiding gezien om de door hen opgestarte fusietrajecten
af te blazen
, en ook Noord-Brabant trapt voorlopig op de
rem
.
Een jaar geleden
schreef
ik dat provinciebesturen waarschijnlijk juist meer ruimte zouden krijgen om herindelingsinitiatieven van bovenaf in gang te zetten. Is Den Haag van gedachten veranderd?
Nieuwe criteria voor fusieplannen
In het Beleidskader formuleert het kabinet de inhoudelijke criteria waaraan herindelingsvoorstellen van gemeenten en provincies worden getoetst. Het uitgangspunt is altijd geweest dat herindelingen bij voorkeur van gemeenten zélf afkomen. Op basis van de huidige editie bestaat voor provincies aanleiding om een herindeling in gang te zetten, indien sprake is van:
jarenlang voortdurende herindelingsdiscussies tussen gemeenten, zonder reëel zicht op een bevredigende uitkomst, of;
urgente problemen die alleen opgelost kunnen worden met een herindeling.
Het kabinet-Rutte III nam in het regeerakkoord een voorschot op een verruiming van deze rol. De coalitie achtte een herindelingstraject gewenst voor gemeenten die "langjarig en in hoge mate afhankelijk zijn van gemeenschappelijke regelingen voor essentiële taken." Ook in die gevallen zou een provinciebestuur voortaan kunnen beslissen om een fusieproces op te starten.
Kabinet beperkt provinciale rol met name tot omvallende gemeenten
In een circulerende conceptversie van het nieuwe Beleidskader komt deze zinsnede niet terug. De andere voorwaarden voor provinciaal ingrijpen zijn evenmin met zoveel woorden opgenomen. In de plaats daarvan is over de rol van de provincie het volgende uiteengezet:
"Het initiatief van gemeenten is het uitgangspunt. Bij
evidente bestuurskrachtproblemen van gemeenten, waarvoor zijzelf geen oplossingen weten te bereiken
, kan de verantwoordelijkheid van provincies met zich brengen dat zij gebruik maken van hun bevoegdheden in de Wet arhi om sturing te geven aan de discussie en een modererende rol op te pakken die kan leiden tot een door de provincie geïnitieerd herindelingsadvies. Bij evidente bestuurskrachtproblemen kan gedacht worden aan het niet meer in staat zijn tot het organiseren van adequate dienstverlening richting inwoners of het niet in staat zijn tot het leveren van de nodige bijdrage aan het realiseren van maatschappelijke opgaven."
Van provinciebesturen wordt verder verwacht dat zij in samenspraak met gemeenten een visie op de ontwikkeling van de bestuurlijke organisatie ontwikkelen. Mocht zij dan een formeel traject willen opstarten, dan moet eerst een gesprek met de minister van BZK plaatsvinden. Tijdens dit gesprek kunnen nadere inlichtingen worden gegeven op het initiatief, en kan de minister aandachtspunten voor het proces meegeven.
Faciliteren en stimuleren
Tijdens een herindelingstraject moet de provincie volgens het kabinet een faciliterende en stimulerende rol spelen. Met het nieuwe Beleidskader zou deze rol beter uit de verf moeten komen. De definitieve versie wordt naar verwachting nog dit jaar vastgesteld.
