De redactie van Omgevingsweb sprak het afgelopen half jaar met diverse personen die betrokken zijn of waren bij het programma Eenvoudig Beter. Dit programma is inmiddels ondergebracht bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en ging meer dan tien jaar geleden van start. Het doel van dit programma was om de Omgevingswet en de onderliggende regelgeving te maken en gemeenten, provincies, waterschappen, bedrijven en burgers te begeleiden in het ervaring opdoen met het reeds werken in de geest van de Omgevingswet. De Omgevingswet is inmiddels meerdere malen uitgesteld en er wordt regelmatig kritiek geuit op de wet en het bijbehorende digitale stelsel. In deze serie vroegen we (ex)betrokkenen daarom naar hun huidige mening: staan ze nog steeds achter de Omgevingswet en achter de gedachte dat de Omgevingswet alles eenvoudig beter maakt? De personen met wie wij spraken bleken er, na alle kritische geluiden van de afgelopen tijd, positiever in te staan dan u misschien zou verwachten.
Afgelopen april spraken we als eerste met Jan van den Broek, senior legal counsel bij VNO-NCW en MKB-Nederland. In zijn proefschrift Bundeling van omgevingsrecht (2012) noemde hij 'kenbaarheid' de belangrijkste functie van het omgevingsrecht. ''De rechtzoekende moet snel kunnen vinden wat hij zoekt en vervolgens eenvoudig vast kunnen stellen waar hij aan toe is.'' Dat is nu nog niet altijd het geval gezien de complexiteit van het omgevingsrecht en dáár komt met de Omgevingswet verandering in. Van den Broek: ''De stelselwijziging maakt het omgevingsrecht eenvoudiger: één Omgevingswet in plaats van 26 sectorwetten voor bodem, lucht, natuur, water etc., vier AMvB’s in plaats van 60 en één Omgevingsregeling in plaats van 75 ministeriële regelingen. Dat is al eenvoudig beter en sluit aan bij het eerste verbeterdoel van de stelselherziening: vergroten van de inzichtelijkheid, de voorspelbaarheid en het gebruiksgemak.''
Ook benadrukt hij dat in artikel 1.3 van de Omgevingswet voor het eerst duurzame ontwikkeling, zoals genoemd in het Brundtland-rapport (1989), is vastgelegd. ''Ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de mogelijkheden voor toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in gevaar te brengen.'' Het vastleggen hiervan typeert Van den Broek als een echte 'aardverschuiving'.
Bovendien faciliteert de Omgevingswet een duurzame en samenhangende benadering die essentieel is om de fysieke leefomgeving te beschermen en te benutten. ''Deze benadering is noodzakelijk om de energietransitie, klimaatadaptatie, woningbouwopgave, versterking van defensie en bescherming van onze natuur en gezondheid effectief te kunnen aanpakken samen met het bieden van ruimte aan economische ontwikkeling.''
Lees hier het gehele opiniestuk en kom meer te weten over waarom de Omgevingswet volgens Jan van den Broek deugt.
Vervolgens gingen we in gesprek met Arjan Nijenhuis, MT-lid en Relatiemanager Omgevingswet. Nijenhuis benadrukt in zijn opiniestuk dat toen er eenmaal consensus bestond over de vereenvoudiging van het complexe omgevingsrecht, de Omgevingswet een groot succes werd in de Eerste en Tweede Kamer. Men was destijds niet alleen lovend over de inhoud, maar ook zeker over het proces van totstandkoming van de wet. Het Kamerlid Smaling (SP) sprak zijn waardering daarvoor destijds uit met de term 'uitnodigingswetgeving'. Nijenhuis: '' We hebben als ministerie destijds veel energie gestopt in omgevingsmanagement, diverse langjarige adviescommissies met externe deskundigen, detachering binnen de programmadirectie van collega’s van decentrale overheden, botsproeven, internetconsultaties, talloze presentaties enzovoort.''
Dat er de laatste jaren kritiek wordt geuit op de Omgevingswet is volgens Nijenhuis o.a. te wijten aan het feit dat sommige organisaties, bijvoorbeeld voor milieu en ruimtelijke kwaliteit, de mening zijn toegedaan dat de wetgeving niet ver genoeg gaat en dat participatie te vrijblijvend is binnen de Omgevingswet. Daarnaast zijn er veel partijen betrokken bij het DSO, wat het complex maakt, en zal het digitale stelsel ook na inwerkingtreding nog doorontwikkeld moeten worden. Ook berust een deel van de kritiek volgens Nijenhuis op misvattingen: ''De Omgevingswet zou een decentralisatie zijn. Dat is onjuist. De decentrale overheden krijgen, op hun verzoek, meer mogelijkheden voor eigen afwegingen binnen taken die ze al hadden. Ook de kritiek dat de rechtsbescherming wordt aangetast klopt niet[…]. De lokale afwegingsruimte wordt stevig ingekaderd door nationale en EU-regelgeving. En alle instrumenten voor sturing ('regie') door Rijk of provincie blijven gewoon bestaan.''
Bovendien vindt Nijenhuis de transitie van een sectorale naar een integrale aanpak nodig om de uitdagingen op het gebied van woningbouw, klimaatadaptatie en de energietransitie doeltreffend aan te gaan. ''Een sectorale aanpak, zonder betrokkenheid van de omgeving en met een versnipperde inzet van de overheid, is niet meer van deze tijd. De Omgevingswet wijst nadrukkelijk de andere kant op.''
Nijenhuis is wel van mening dat de Omgevingswet niet moet worden gezien als een soort wondermiddel: ''Er zullen verbeteringen en aanpassingen nodig zijn, zowel in de wet als in de toepassing ervan. De drie kernelementen (integrale aanpak, participatie en bestuurlijke samenwerking) zullen, zeker de eerste jaren, echt niet altijd en overal goed tot hun recht komen. Maar de intenties en de instrumenten van de Omgevingswet bieden een prima kader om de maatschappelijke problemen op een verantwoorde, duurzame manier aan te pakken.''
Lees hier het gehele opiniestuk en kom meer te weten over waarom de Omgevingswet volgens Arjen Nijenhuis hard nodig is.
In mei spraken we met Harm Borgers, manager en adviseur Omgevingswet bij KokxDeVoogd. Ook Borgers benadrukt het belang van het vereenvoudigen van het Omgevingsrecht en de noodzaak om de opgaven in de fysieke leefomgeving integraal en op duurzame wijze aan te pakken.
Bovendien schets hij een beeld van wat er aan de totstandkoming van de wet vooraf ging. ''Bij de introductie van het wetsvoorstel van de Wabo in 2006 werd in de Memorie van Toelichting aangegeven dat die wet tot een 'procedurele samenvoeging' van vergunningverlening leidde, zonder dat sprake was van 'inhoudelijke integratie' van toetsingskaders […]. Dat veranderde met de ontwikkeling van het wetsontwerp Omgevingswet in de jaren 2010-2012. Bij die ontwikkeling werd wél uitgegaan van inhoudelijke integratie.''
De Omgevingswet vormt een 'ambitieuze oplossing' voor de tekorten in de huidige wet- en regelgeving. Borgers: ''De eye opener was dat integratie niet ging over de vergunningverlening met haar specifieke procedures en focus op een specifieke activiteit (zoals bouw of milieu). Het ging om integratie van doelen, beleid en uitvoering tot een samenhangende beleidscyclus inclusief de introductie van een nieuw 'verzamelbegrip' dat richting geeft aan die samenhang.''
Lees hier het gehele opiniestuk en kom meer te weten over waarom wikken en wegen met de Omgevingswet volgens Harm Borgers positief en duurzaam is.
We sloten de serie 'Omgevinsgswet: nog steeds eenvoudig beter?' af met een interview met Edward Stigter, nu gedeputeerde van de provincie Noord-Holland voor Klimaat en energie, IPO-bestuur en Subsidies, van 2011 tot 2017 directeur van Eenvoudig Beter.
Ten slotte benadrukt ook Stigter het belang van een vereenvoudiging van het omgevingsrecht en het integraal aanpakken van de opgaven binnen het ruimtelijk domein waarbij ook 'zachte waarden' als gezondheid, natuur en milieu aan de voorkant worden meegenomen.
Daarnaast spraken we hem over de effectiviteit van het programma Eenvoudig Beter en de noodzaak tot gedrags- en cultuurverandering om succesvol met de Omgevingswet te kunnen werken. Stigter is van mening dat de vraag 'hoe gaan we met elkaar om' in grote mate het succes van de wet bepaald. Eenvoudig Beter heeft daarom met behulp van diverse projecten en stimuleringsprogramma's gedragsverandering proberen te bevorderen. De wet kan bijvoorbeeld voorschrijven dat een gemeente aan de voorkant verschillende belangen mee moet nemen bij het opstellen van een omgevingsplan, maar als een gemeente dit vervolgens niet doet omdat zij er niet op voorbereid is, is die gemeente niet per se in strijd met de wet, maar werkt zij ook niet in de geest van de Omgevingswet.
Stigter begrijpt dat er vanwege de complexiteit van de gehele operatie twijfels zijn, maar denkt dat we ons in de toekomst niet meer kunnen voorstellen dat we met het huidige stelsel hebben gewerkt: ''Als je langdurig hebt gewerkt met de Wet ruimtelijke ordening (Wro) en je moet ineens gaan 'omdenken' naar een Omgevingswet, dan kost dat een bepaalde mate van energie en levert dat weerstand op. Echter, dat wil niet zeggen dat je het dan niet toch moet doen. Over twintig jaar hebben we het hier niet meer over, daar ben ik van overtuigd. Dan kunnen we ons niet meer voorstellen dat als je één project wilde realiseren, je dan te maken had met diverse wetten en AMvB's die niet goed op elkaar aansloten.''
Lees hier het gehele interview met Edward Stigter om meer te weten te komen over waarom hij nog steeds in de grondbeginselen van 10 jaar geleden gelooft. Ook gaat hij in op wat er nog voor inwerkingtreding per 1 januari 2023 moet gebeuren.
