Ambtenaren, bestuurders, raadsleden, initiatiefnemers en adviseurs wachten in spanning af wat de Omgevingswet aan veranderingen met zich mee gaat brengen. Het is een stelselwijziging van het huidige omgevingsrecht die in de praktijk van gebiedsontwikkelingsprojecten consequenties gaat hebben. Saskia Moolhuijzen geeft tekst en uitleg over de ontwikkelvisie als programma onder de Omgevingswet. ‘Niet de regels centraal, maar de leefomgeving.’
We nemen als voorbeeld de Spoorzone in Gouda. De ontwikkeling hiervan is voor het eerst geagendeerd in een speciaal voor dit doel uitgewerkte Verstedelijkingsagenda. Vervolgens is dit uitgewerkt in een ontwikkelvisie, met een visie op het gebied en een strategie om deze tot stand te brengen. Onder de huidige wetgeving is dit een gebruikelijk instrument bij grote gebiedsontwikkelingen. Maar hoe gaat dat straks onder de Omgevingswet? Is de ontwikkelvisie dan een onderdeel van de omgevingsvisie? Of biedt de Omgevingswet andere instrumenten die richting geven aan gebiedsontwikkelingen?
Onder de Omgevingswet worden verschillende nieuwe kerninstrumenten geïntroduceerd. Eén daarvan is de omgevingsvisie. Hierin staan voor een gemeente, provincie of op rijksniveau op hoofdlijnen de ambities en doelstellingen voor de fysieke leefomgeving voor de komende tien tot twintig jaar.
Een belangrijk verschil met de structuurvisie is het integrale karakter van de omgevingsvisie. De visie is geen opsomming van kwaliteiten, kansen en ontwikkelingen vanuit diverse beleidssectoren, maar een integrale toekomstvisie, gezien vanuit het gebied waar de visie over gaat.
De omgevingsvisie is een kaderstellend en richtinggevend instrument voor de invulling van een gebied en de opgaven die daar spelen. Concrete ontwikkelingen worden in andere kerninstrumenten, zoals het omgevingsprogramma en het omgevingsplan, verder uitgewerkt.
De vraag is hoe kerninstrumenten van de Omgevingswet nu kunnen bijdragen aan de concrete gebiedsontwikkelingen zoals binnen de Spoorzone Gouda. Gemeenten zijn ondanks het uitstel van de inwerkingtreding druk bezig met de voorbereidingen op de Omgevingswet. Sommigen hebben al een omgevingsvisie opgesteld, anderen werken aan het omgevingsplan.
Wat opvalt is dat het programma, het nieuwe kerninstrument onder de Omgevingswet, nog weinig aandacht krijgt. Terwijl juist dit een heel interessant instrument is voor grote gebiedsontwikkelingen. In programma’s formuleren gemeenten, waterschappen, provincies en het Rijk maatregelen die leiden tot de gewenste kwaliteit van de fysieke leefomgeving.
Een concrete gebiedsontwikkeling, zoals de Spoorzone Gouda, vraagt straks om een verdere uitwerking van de omgevingsvisie. In de nieuwe omgevingsvisie wordt dit gebied bijvoorbeeld benoemd als ontwikkelgebied. In de omgevingsvisie staat dan omschreven aan welke opgaven deze ontwikkeling een bijdrage levert. Bijvoorbeeld aan de transformatie van de Spoorzone als gebied van kantoren en logistiek naar een aantrekkelijk woongebied met diverse voorzieningen.
De omgevingsvisie geeft op hoofdlijnen de ambities en doelstelling voor de lange termijn aan. Daarmee is het een afwegingskader voor toekomstige keuzes die je in een gebied moet maken. Maar biedt de omgevingsvisie voldoende richting voor een ontwikkeling zoals Spoorzone Gouda? Waarschijnlijk niet. De omgevingsvisie geeft het ambitieniveau aan, maar niet de richting voor de verdere uitwerking hiervan. Welke ontwikkelingen zijn gewenst per deellocatie? En hoe gaan we daar invulling aan geven? Deze uitwerking vindt nu vaak plaats in een ontwikkelvisie.
Onder de Omgevingswet is het ‘programma’ daarvoor het nieuwe instrument. Het programma is de uitwerking van het beleid voor ontwikkeling, gebruik, beheer, bescherming en behoud van onze fysieke leefomgeving. Hierbij kun je denken aan de uitwerking van een concrete ontwikkelvisie voor een gebied met bijbehorende beleidsregels, inzet van financiële instrumenten, afspraken met andere partijen en de inzet van communicatie- en participatieactiviteiten. Het programma is uitvoeringsgericht, gaat over de middellange of korte termijn en is de basis voor de inzet van middelen en maatregelen voor een gebied.
Terug naar Gouda. Hoe ziet die ontwikkeling eruit als straks de Omgevingswet van kracht is? Om de verschillende instrumenten van de Omgevingswet samen in te kunnen zetten, wordt in de omgevingsvisie de ontwikkellocatie van de Spoorzone benoemd. Daarmee geeft de gemeenteraad opdracht aan het college om een programma te ontwikkelen voor de gebiedsontwikkeling in de Spoorzone.
Vervolgens gaat het college daarmee aan de slag en wordt een uitvoeringsgericht programma opgesteld. Hierin zijn de uitgangspunten, ambities en doelstellingen uit de omgevingsvisie verwerkt en is een specifiekere omschrijving gemaakt van de manier waarop de gebiedsontwikkeling in de Spoorzone vormt krijgt. Daarna geeft de raad in het omgevingsplan de juridische kaders en regels aan waarbinnen de gebiedsontwikkeling in de Spoorzone plaats kan vinden.
Is het straks dan zoveel anders dan hoe het nu gaat? Nee, eigenlijk niet. Met de omgevingsvisie en de uitwerking daarvan in programma’s, wil je vooraf duidelijkheid geven over de gewenste ontwikkelingen in een gebied. De Omgevingswet biedt de instrumenten om zowel in visievorming als in de uitvoering samenhangend naar een gebied te kijken en dit helpt bij het bedenken van wat daar nu en in de toekomst nodig is. De randvoorwaarden daarvoor zijn vastgelegd in de diverse instrumenten.
Maar geven deze instrumenten nu een andere invulling aan de gebiedsontwikkeling? Nee, dat doen deelnemers zelf. Instrumenten zijn een mooi hulpmiddel, maar het echte verschil zit ergens anders. Onze leefomgeving buiten staat weer centraal en niet de regels die we met elkaar bedenken. En dat is wat we nodig hebben om gebieden toekomstbestendig te ontwikkelen.
Op 1 januari 2022 zal de Omgevingswet in werking treden. In het nieuwe magazine ‘Op weg naar de Omgevingswet’ beschouwen we de huidige stand van zaken en de zorgen die nu nog leven. Bent u goed op weg naar de Omgevingswet? Lees het volledige magazine hier.
