Sinds 2015 komt er weer meer stikstof en fosfor in de bodem terecht op landbouwbedrijven. Vanaf 2017 stijgt daarom de concentratie nitraat in het uitspoelings- en slootwater bij deze bedrijven. Dat blijkt uit de ‘Nitraatrapportage 2020’ van het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu . Het onderzoek laat zien dat die stijging het gevolg is van de toename van het stikstofgebruik en de recente droge zomers (2018, 2019). Door de droogte nemen gewassen minder stikstof en fosfor op. Het ontstane overschot spoelt vervolgens deels uit naar het oppervlakte- en grondwater. Het huidige beleid is ontoereikend om de doelstellingen te halen. Dat vraagstuk wordt nog knellender als we rekening houden met het vaker voorkomen van perioden van droogte, zoals in de afgelopen jaren het geval was.
De afgelopen decennia verbeterde de waterkwaliteit van het grond- en oppervlaktewater in Nederland. Dit komt vooral doordat boeren minder en zorgvuldiger mest gebruiken. De verbetering van de kwaliteit van het water gaat de laatste jaren veel minder snel dan in het verleden. Veel wateren voldoen nog niet aan het gewenste kwaliteitsniveau. De nitraatconcentraties blijken vooral te hoog in de bovenste meter van het grondwater op ruim de helft van de landbouwbedrijven in zand- en lössgebieden en in ruim 30 (zo’n 15%) van de circa 200 grondwaterbeschermingsgebieden.
Te veel stikstof en fosfor in water heeft op verschillende manieren negatieve gevolgen voor de waterkwaliteit in ons land. Allereerst kan het oppervlaktewater gevaarlijk worden voor mensen om in te zwemmen, bijvoorbeeld door de groei van blauwalgen. Contact met of inslikken van blauwalgen kan namelijk gezondheidsklachten veroorzaken. Ook dieren die het water drinken, kunnen vergiftigingsverschijnselen krijgen. Een ander negatief effect is vermindering van biodiversiteit doordat (gewenste) waterdieren en waterplanten verdwijnen door een overschot aan stikstof en fosfor, terwijl ongewenste soorten (zoals algen en eendenkroos) goed gedijen en zorgen dat nog meer gewenste soorten verdwijnen. Deze ongewenste soorten zorgen er bovendien voor dat het water er onaantrekkelijk uit kan zien, en een onaangename lucht (stank) heeft. Tenslotte moeten drinkwaterbedrijven steeds meer moeite doen om nitraat en andere vervuilende stoffen uit het grond- en oppervlaktewater te halen voor onze drinkwatervoorziening.
In de ‘Nitraatrapportage 2020’ staat een overzicht van de maatregelen, veranderingen in de landbouw en de effecten op de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater. Het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu heeft dit overzicht samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS Centraal Bureau voor de Statistiek ), Rijkswaterstaat/Water, Verkeer en Leefomgeving (RWS Rijkswaterstaat /WVL Rijkswaterstaat Water Verkeer en Leefomgeving ), Deltares, Wageningen Economic Research en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO Rijksdienst voor Ondernemend Nederland ) gemaakt. Nederland rapporteert elke vier jaar over de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater en hoe die zich door de tijd heen ontwikkelt. Dit is een verplichting voor de Europese Commissie.
//
Landbouwpraktijk en waterkwaliteit in Nederland; toestand (2016-2019) en trend (1992-2019). De Nitraatrapportage 2020 met de resultaten van de monitoring van de effecten van de EU Nitraatrichtlijn actieprogramma's.
Samenvatting
De afgelopen dertig jaar heeft de Nederlandse overheid maatregelen genomen waardoor de concentraties stikstof en fosfor sterk zijn gedaald. Hierdoor is de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater verbeterd.
Maar de waterkwaliteit is nog niet overal voldoende. In de bovenste meter van het grondwater van meer dan de helft van de landbouwbedrijven in de Zand- en Lössregio is de nitraatconcentratie te hoog. Dit geldt ook voor de bovenste meter van het grondwater in ruim dertig van de circa 200 grondwaterbeschermingsgebieden. Ook voldoet een groot deel van de oppervlaktewateren nog niet aan de gewenste kwaliteit en zijn de concentraties stikstof en fosfor er te hoog.
Na 2015 neemt het teveel aan stikstof en fosfor toe. Dit is vanaf 2018 versterkt door de droge zomers. Bij droogte groeien planten minder goed, waardoor ze minder stikstof en fosfor uit de bodem opnemen. Ook wordt er minder nitraat in de bodem afgebroken en spoelt er meer weg naar het grond- en oppervlaktewater. Zo verdubbelde de nitraatconcentratie in het slootwater op landbouwbedrijven in de periode 2016 tot en met 2019. Toch was de nitraatconcentratie in het grond- en oppervlaktewater in deze periode gemiddeld genomen lager dan in de vier jaar ervoor.
Stikstof en fosfor zijn stoffen in mest die landbouwbedrijven gebruiken om gewassen beter te laten groeien. Een teveel aan stikstof en fosfor kan wegspoelen naar het grond- en oppervlaktewater en dat vervuilen. Nitraat is een van de vormen waarin stikstof voorkomt in de bodem en het water.
De verbeterde waterkwaliteit komt vooral doordat boeren steeds minder mest zijn gaan gebruiken. Hierdoor nam het te veel aan stikstof en fosfor in de bodem af. Dit betekent ook dat er minder nitraat met regenwater wegzakt naar diepere lagen in de bodem en zo in het grondwater terechtkomt. Hoe minder stikstof en fosfor in de bodem en in het grondwater zit, hoe minder er naar het oppervlaktewater stroomt.
Het is belangrijk om schoon grond- en oppervlaktewater te hebben waar drinkwater van kan worden gemaakt. Ook zorgt schoon oppervlaktewater ervoor dat er meer verschillende planten en dieren kunnen leven in het water.
