De Markermeerdijken moeten toekomstbestendig worden gemaakt, een project met uitdagingen voor cultuurhistorie, leefbaarheid en biodiversiteit. Botsende belangen en miscommunicatie leidde voor de bewoners van Uitdam onlangs tot een verlies van vertrouwen in het project. Klimaatweb sprak met de burgemeester van Waterland, Marian van der Weele, over het betrekken van burgers in klimaatadaptieve projecten, de verantwoordelijkheid die overheden hebben en de diffuse rol van de gemeente.
Nederland moet zich voorbereiden op de effecten van klimaatverandering zoals extreem weer en de stijgende zeespiegel. Het bergen van regenwater en het versterken van dijken vallen onder deze klimaatadaptieve opgaven. De Markermeerdijken beschermen 1,2 miljoen mensen tegen hoog water. Grote delen van de dijken tussen Hoorn en Amsterdam zijn afgekeurd en vaker voorkomend extreem weer maakt ze nog kwetsbaarder. Als stormachtige noordwestelijke wind kort achter elkaar vaker voorkomt stijgt het waterpeil in de Waddenzee, waardoor het waterpeil in het IJsselmeer en het markermeer stijgt. Als deze dijken lang met hoog water te maken hebben raken ze verzadigd en bestaat risico op afschuiving. De Alliantie Markermeerdijken is opgericht om de dijken toekomstbestendig en klimaatadaptief te maken. De projectorganisatie bestaat uit Hoogheemraadschap Noorderkwartier en de marktpartijen Boskalis Nederland, Van Hattem & Blankevoort en KWS. Samen zijn deze verantwoordelijk voor planvorming, ontwerp en realisatie van het project.
Marian van der Weele is sinds maart 2021 burgemeester van Waterland, waar dorpen zoals Uitdam en Marken onder vallen. De gemeente Waterland is geen onderdeel van de Alliantie Markermeerdijken, maar wil haar inwoners graag goed informeren over hun leefgebied. Daarnaast is de dijk door de provincie als erfgoed aangewezen, het landschap moet beschermd en behouden worden. Van der Weele: ''Ook ons bereiken vragen van bezorgde inwoners uit Uitdam, bijvoorbeeld over het intrillen van damwanden in de buurt van hun vaak oude huizen.''
De Alliantie heeft als uitgangspunt het versterken van de waterveiligheid waardoor er rond Uitdam momenteel een betonnen dijk wordt gerealiseerd. De bewoners hadden van te voren een dijk verwacht met een kleilaag waar gras op kon groeien. ''De Markermeerdijken zijn een primaire waterkering, vanuit deze functie wordt naar de dijk gekeken. Inwoners hebben het gevoel dat hun belangen hierbij secundair zijn,'' zegt burgemeester Van der Weele. ''De inwoners gebruiken de dijk al jaren als verlengstuk van hun leefomgeving. Zij wilden dit voortzetten op een nieuwe groene dijk.''
Naast de praktische zaken zoals het verzorgen van het vergunningenkader en het wijzigen van het bestemmingsplan wil de gemeente ook betrokken zijn bij wat er leeft onder de inwoners. Van der Weele: ''In de communicatie met het waterschap is er ruis op de lijn gekomen, mensen hadden verwachtingen waarvan gaandeweg bleek dat daar niet aan tegemoet kon worden gekomen. Als burgemeester leef ik mee met de inwoners en wil ik graag betrokken blijven.''
De gemeente is toeschouwer van botsende belangen en miscommunicatie, maar fungeert als tussenstation. Van der Weele: ''Als er onvrede is vanuit de bewoners dan wordt er eerst bij de gemeente aangeklopt. Wij worden niet als natuurlijke partner bij zo een project betrokken waardoor de rol van de gemeente vanuit de inwoners gezien vaak onduidelijk is. De gemeente wil de inwoners graag goed informeren en is bereid om de Alliantie daarin te ondersteunen waar het kan, maar heeft geen functionele verantwoordelijkheid zoals de beoordeling van hoe hoog, breed of hoe veilig een dijk moet zijn. Hierdoor zie je dat verschillende bestuursorganen en overheidsinstanties langs elkaar heen gaan werken.''
De verschillende verwachtingen tussen de Alliantie en de bewoners van Uitdam hebben geleid tot een verlies in vertrouwen vanuit de bewoners. Van der Weele: ''Hierdoor zie je dat de belangen van waterveiligheid en robuustheid botsen met de inwoners die de dijk als een verlengstuk van hun leefwereld zien. Ze wonen, leven en recreëren op de dijk.''
Door de ontstane commotie is per motie aan het algemeen bestuur van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier gevraagd om te onderzoeken hoe het vertrouwen met de bewoners hersteld kan worden. Hieruit kwam het rapport herstel vertrouwen Uitdam, waarin aanbevelingen worden gegeven over het omgaan met belangen van inwoners in een project van dit formaat. Er wordt geconcludeerd dat mechanismen ingebouwd moeten worden, die moeten voorkomen dat de situatie niet opnieuw escaleert. Een aantal voorgedragen maatregelen waren het opknippen van het proces in heldere fases, het van te voren opstellen van duidelijke spelregels en budgettaire kaders, een voorspelbaar besluitvormingsproces, transparantie en openheid rondom maatschappelijke participatie, een escalatie-platform en benoeming van duidelijke eindverantwoordelijken.
Volgens het rapport moet worden toegewerkt naar een 'integraal plaatje voor de inrichtin' van de dijk in omschrijvingen en visualisaties. Hierin wordt de kwaliteit en de termijn van realisatie bepaald; steigers, trappen, meubilair, wandelpaden en strandjes maken deel uit van het integrale plaatje. Dit resulteerde in 15 meter pilot ecologische vergroening, wat inhoudt dat er tussen het beton wordt ingezaaid. De provincie Noord-Holland en de Alliantie zullen hierin elk de helft van de kosten op zich nemen.
De communicatieproblemen lijken niet alleen bij de overheidsinstellingen te liggen. Van der Weele geeft aan dat overheidsinstanties te maken hebben met een samenleving die sneller en individualistischer wordt. ''Burgers zijn de overheid gaan zien als een soort bedrijf, waarbij snel resultaten worden verwacht. Dat wringt met de taak van een overheidsinstantie om in de besluitvorming alle facetten zorgvuldig af te wegen. De complexiteit van de problemen zorgt ervoor dat het soms niet sneller kan. Deze afwegingen duren soms lang en zijn vaak onzichtbaar voor inwoners.''
Op Marken is het participatieproces bij de versterking van de Omringdijk goed op gang gekomen waardoor meekoppelkansen konden worden benut. Het schiereiland dat onder de gemeente Waterland valt heeft door deze betrokkenheid kansen mee kunnen nemen die niet direct bijdragen aan het hoofddoel van de dijkversterking, namelijk; waterveiligheid. Van der Weele: ''Bij de dijkversterking op Marken werd er door Rijkswaterstaat al in een vroeg stadium met de bewoners en belanghebbenden gecommuniceerd en waren de verwachtingen helder.''
Hoe zijn complexe klimaatadaptieve projecten in de toekomst in te richten zodat het niet achteraf nodig is om vertrouwen te herstellen? Rolverdeling tussen instanties en inwoners en juiste en tijdige participatie lijken een grote rol te spelen. In Uitdam zijn de burgers op een ander moment bij de plannen betrokken en gaf de informatie vooraf een andere indruk dan het eindresultaat. De bewonersgroep op Marken werd al in een vroeg stadium betrokken. Idealiter worden in dit soort projecten koppelkansen meegenomen en kunnen burgers vooraf meepraten en -denken. Zo kan één gebied toekomstbestendig worden gemaakt en tegelijkertijd kan de biodiversiteit, leefbaarheid en cultuurhistorie verbeteren. Een integraal toekomstplan waarin al deze facetten worden meegenomen lijkt de zaligmakende eindoplossing, maar in de praktijk blijkt burgerparticipatie voor veel overheden soms nog lastig.
Voor veel overheden is burgerparticipatie een lastig thema. Bent u als overheidsinstantie of burger onderdeel van een soortgelijk project? Loopt burgerparticipatie bij jullie op rolletjes of is het een heikel punt? Wij zijn benieuwd naar uw verhaal! Neem contact op met klimaatweb@berghauserpont.nl .
Geen PAW-subsidie voor warmtenet: deze gemeente overkwam het
Van 10 harde conclusies IPPC rapport naar 5000 inspirerende klimaatadaptieve voorbeelden
