Transitie landelijk gebied. De agrarische sector bevindt zich in een transitie en dat heeft ook zijn weerslag op gebruik en beleving van het landelijk gebied. Aan de ene kant heb je schaalvergroting in de landbouw en aan de andere kant een sterke behoefte aan schaalverkleining vanuit de maatschappij: stadslandbouw en moestuinen winnen terrein. We vinden het steeds belangrijker waar en hoe ons voedsel geproduceerd wordt.
De schaalvergroting is, naast bedrijfsbeëindiging zonder opvolging, een belangrijke oorzaak voor vrijkomende agrarische bebouwing. Leegstaande stallen en schuren in het landschap zijn op zichzelf niet nieuw, maar dit fenomeen kent wel een nieuwe schaal. De gebouwen die vrijkomen zijn groot. Ze zien er nagenoeg hetzelfde uit en streekeigen kenmerken ontbreken. Daardoor heeft de bebouwing nauwelijks cultuurhistorische of architectonische waarde. In bedrijf zijn deze gebouwen al geen lust voor het oog, laat staan als ze leegstaan en in verval raken. Sloop lijkt een aantrekkelijke oplossing, maar in de praktijk stuit dit op financiële problemen. Daarbij komt dat in veel van deze gebouwen asbest verwerkt zit, dat maakt het slopen nog duurder. Bovendien moet ook bij sloop nagedacht worden over herbestemming van de locatie.
Bouwkundige staat
Een andere oplossing is hergebruik, maar ook dit is niet altijd even eenvoudig. Of het mogelijk is om een oude stal of schuur te gebruiken voor een nieuwe functie, hangt af van een aantal bouwkundige factoren. Wat is de bouwtechnische staat van de stal of schuur? Wanneer is deze gebouwd? Zijn asbesthoudende materialen gebruikt? Is de constructie nog goed? In het beste geval is de stal nog bruikbaar en kan deze verbouwd worden naar een nieuwe functie.
Nieuwe functies
Maar niet elke functie die in een oude stal of schuur past is gewenst in het buitengebied. Hoeveel en welke functies kan het landschap aan zonder aangetast te worden? Het is daarbij ook belangrijk om na te denken over de verdere toekomst: hoe kunnen boeren, burgers en andere ondernemers een goede plek krijgen in het landschap? Een antwoord op deze vragen is afhankelijk van de plek. Het landschap in Zeeland verschilt sterk van dat in Noord-Brabant of Flevoland. Aandachtspunten hierbij zijn onder andere de omgang met extra druk op de infrastructuur en het beheer van het landschap.
Agrarische bebouwing wordt nu vaak hergebruikt als woning. Dit zijn vaak de mooiere, niet al te grote boerderijen die aantrekkelijk zijn voor woningzoekers die houden van ruimte, uitzicht en een gevulde portemonnee meebrengen. Een ander vorm van hergebruik is de zorgboerderij, waar mensen, wonen, werken en de producten die zij maken tijdens hun dagbesteding verkopen. Deze zorgfuncties zijn passend in het buitengebied, omdat het erf daarbij weinig aangetast wordt. De buitenruimte is vaak ingericht voor groepsgebruik en niet als individuele tuintjes.
Ook recreatieve functies zijn populair in het landelijk gebied. Denk daarbij aan een boerencamping, de boerderijlodge, theetuinen en een groeiend aantal Bed & Breakfast. Deze functies worden ook regelmatig ingezet als nevenfunctie en zij over het algemeen goed in te passen.
Kleine en middelgrote ambtelijke werkplaatsen als timmerfabrieken en metaalbewerking vinden ook hun weg naar het platteland. Evenals datacentra en ICT-gerelateerde bedrijven. De impact op het landschap is hier afhankelijk van de grootte van het bedrijf en de hoeveelheid verkeer die de functie aantrekt.
Samen aan de slag
Geslaagde voorbeelden van herbestemming en transformatie hebben gemeen dat ze door een bijzonder proces tot stand gekomen zijn, met het nodige doorzettingsvermogen van de initiatiefnemers en medewerking van overheden.
In menig discussie over dit onderwerp rijst de vraag of dit nu een particulier of maatschappelijk probleem is. Deze vraag is niet zo relevant als je de leefomgeving ziet als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. We moeten nu met elkaar nadenken over de nieuwe functies in het landelijk gebied van de toekomst. We moeten daarbij breder denken dan de bestaande voorbeelden. Denk bijvoorbeeld ook aan het opwekken van duurzame energie, waar al hier en daar mee geëxperimenteerd wordt. Of aan andere vormen van huisvesting voor groepen als starters, senioren en asielzoekers. Natuurlijk zijn ook nieuwe vormen van landbouw interessante en potentiële gebruikers van het platteland van de toekomst.
Uiteraard is er geen formule voor hergebruik en transformatie, evenmin voor sloop. Deze materie vraagt om maatwerk en een gebiedsspecifieke aanpak, waarbij het belangrijk is om huidige en toekomstige gebruikers mee te laten denken over de toekomst van hun leefomgeving.
Nu slim omgaan met vrijkomende agrarische bebouwing en erven is noodzakelijk en biedt tegelijkertijd kansen voor een vitaal platteland in de toekomst.
