Overal en altijd worden er plannen gemaakt. Van noodzakelijke plannen zoals een boodschappenlijstje, leuke plannen zoals het sportrooster, veiligheidsplannen zoals een extra drempel in de straat tot visionaire plannen zoals de aanleg van windparken op zee. Al deze plannen hebben met elkaar gemeen dat er een gewenst toekomstig resultaat is.
Maar wat nu als dat gewenste resultaat nog niet goed bekend is? Dat je wellicht nog niet eens weet wie je tevreden gaat stellen? Hoe, waar en wanneer moet de activiteit plaatsvinden? Is er überhaupt wel een verandering nodig? Welkom in de lange-termijn-afwegingen voor onze rioolwaterzuiveringsinstallaties!
DUURZAAMHEID CENTRAAL
We bevinden ons continue in een transitie, de mens heeft immers een natuurlijke drang naar verandering. De aard van deze verandering is echter ook aan verandering onderhevig. Een groot deel van de vorige eeuw heeft in het teken gestaan van het verhogen van het welvaartsniveau: het leven makkelijker maken, materialisme en consumeren. Dat heeft onder andere geleid tot produceren tegen zo laag mogelijke kosten.
Geleidelijk is dit aan het verschuiven. Bezit wordt minder waardevol, het gaat om de beleving. Laagste prijs is lang niet altijd het doel, duurzaam en lokaal heeft een pré. Ook de wereldwijde ambities schuiven op: we moeten duurzamer met het milieu omgaan. Soortendiversiteit, tegengaan van zeespiegelstijging en gezondheid zijn centraal komen te staan in het duurzame denken. Hiervoor is klimaatpositief handelen en het opzetten van een circulaire economie de stip op de horizon geworden om tot verandering te komen. Op welke wijze worden deze hogere doelen onderdeel van de acties van vandaag en morgen? Welke rol nemen de rioolwaterzuiveringsinstallaties in? Hoe verwoord je dit in lange-termijn-plannen? En, hoe ga je om met korte-termijn-verstoringen zoals Covid-19?
RIOOLWATER IS HIP
Voor het ontwerpen van onze rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi) is in de afgelopen decennia de verwerkingscapaciteit leidend geweest. Deze verwerkingscapaciteit kende een relatie met de aanvoer en de effluenteisen. Het opstellen van een goede prognose van de bevolkingsontwikkeling en de verwachte aanvoer vanuit de industrie was voldoende om tot een eerste ontwerp te komen. Verder had je een stuk terrein nodig en je kon - bij wijze van spreken - aan de slag.
De realiteit van vandaag is anders. En terecht ook dat deze anders is. Rioolwater is niet meer vies. Rioolwater is hip! Rioolwater is een bron van grondstoffen, van energie, van kansen en mogelijkheden. En boven alles is rioolwater een bron van water.
CIRCULARITEIT VERANDERT DE PLANFASE
Vanwege de unieke eigenschappen die water heeft, wordt er met bovengemiddelde aandacht gekeken naar de mogelijkheden die hierin schuilen om invulling te geven aan de ambities op klimaatpositief handelen. Zelfs wordt er voorzichtig verkend wat de waarde is van de energie en grondstoffen in rioolwater voor de circulaire economie. Dit zijn ontwikkelingen die tot in de recente geschiedenis niet vaak in de mond genomen werden. Droom met mij mee: stel dat de waarde van de grondstoffen ooit hoger wordt dan de kosten voor zuivering… dan zou sanitatie op hoog niveau opeens voor de gehele wereld de standaard kunnen gaan worden!
De potentie van rioolwater voor onze gezondheid en het klimaat kan alleen ten volste ontsloten worden als er een productieketen ontstaat. De producten moeten lokaal (bijvoorbeeld warmte), regionaal (energie), nationaal of globaal (grondstoffen) teruggebracht worden. De rwzi is niet langer een afvalverwerkend bedrijf, maar wordt een kringloopbedrijf, of noem het zelfs maar: een productielocatie.
Deze verschuiving neemt existentiële vragen met zich mee over de rol van de beherende organisatie (behoort dit tot de kerntaken van een Waterschap), maar daar wil ik het hier niet over hebben. Ik wil het hebben over dat de planfase van een grootschalige renovatie of nieuwbouw van een rwzi totaal anders ingestoken moet gaan worden om de maximale potentie te ontsluiten.
PLANNEN MAKEN? YES, WE MUST!
Tweeduizendvijftig klinkt als een jaartal ver van hier. In 2050 zou ik met pensioen kunnen zijn, of toch ook niet… Maar 2050 is dichterbij als je denkt wanneer we spreken over het verduurzamen van assets met een lange levensduur. En juist dit jaartal wordt genoemd als we het in Nederland hebben over de circulaire economie. Met de noodzaak tot verduurzaming komt er een belangrijke, en vaak tijdrovende, extra stap in de planvorming: het opzetten van een waardeketen. De energie en de producten die gemaakt gaan worden uit het rioolwater moeten een weg gaan vinden in de economie. Dit is het bekende spel van vraag en aanbod. Is er sprake van een reële vraag, als er nog geen aanbod is? En als er wel aanbod is, is de vraag er dan (nog)?
Het antwoord is mijns inziens helder. Wil je een resultaat bereiken, dan moet je een plan maken! Samen met de omgeving werken aan een tijdspad waarop de veranderingen gaan plaatsvinden.
APPELTJE NOCH EITJE
Plannen maken voor de toekomst van je rwzi met een doorkijk naar – het liefste voorbij – 2050, die rekening houden met de huidige toestand en boekwaarde van je assets (we zijn immers goede asset managers geworden), die rekening houden met de lokale ontwikkelingen (we moeten immers het afvalwater zuiveren), die rekening houden met de stand der techniek (we zijn immers realisten), die rekening houden met de ambities vanuit het eigen Waterschap (we hebben immers een eigen identiteit), en die recht doen aan (inter)nationale wetgeving en verdragen (we staan immers niet boven de wet), dát is de uitdaging. Het is een uitdaging van het type appeltje noch eitje, maar ook één waar je veel energie van krijgt.
Hoe mooi is het om te weten welke stappen je de komende paar jaren gaat maken om straks aan de juiste kant uit te komen. Hoe fijn is het om je bestuur te kunnen informeren wat er over vijf jaren geïnvesteerd gaat worden, wat de verwachting is voor over 10 jaar en een doorkijk kunnen geven voor daarna. Hoe fijn is het dat de transitie naar een duurzame en circulaire economie voorspoedig doch geleidelijk ingevoerd wordt, zodat kansen en risico’s gespreid worden.
Het is daarom dat ik van mening ben dat het juist nú de tijd is om de visies op energieneutraal, klimaatneutraal en circulair zuiveren van rioolwater een stap concreter te maken in de vorm van masterplannen.
GOED PLAN, DUURZAME REALISATIE
Een goed masterplan geeft per zuivering (inclusief het aanvoerend stelsel) een helder inzicht in de huidige status van de assets, het geeft de externe ontwikkelingen weer en zet deze af tegen de eigen ambities, het brengt een analyse van de toekomstbestendigheid, schetst scenario’s, effecten, kosten en risico’s. En leidt tot een route tot of voorbij 2050.
Het plan geeft richting aan je eigen handelen, en het plan geeft richting en ruimte voor anderen om te gaan handelen. Ik ben ervan overtuigd dat zeker ook deze externe actie het verschil gaat maken op welke wijze ons rioolwater in de verre toekomst een bron gaat worden van grondstoffen. Want één ding is zeker: onze rioolwaterzuiveringen gaan in de komende 30 jaar nog een grote metamorfose tegemoet.
