Hilversumse pilots leggen dilemma’s Omgevingswet bloot

Streutker vertelt erover in onze rubriek De maand van waarin programmamanagers Omgevingswet een inkijkje geven in hun aanpak voor het invoeren van de Omgevingswet.

Participatie

De pilots in Hilversum leggen dilemmas bloot, bijvoorbeeld op het gebied van participatie. Hoe richt je een open planproces in als je eigenlijk al weet dat er geen geld is voor de wensen die leven bij bewoners? Hoe maak je regels voor een omgevingsplan en wat wil je straks allemaal nog regelen? Willemijn Streutker vertelt er aanstekelijk over.

Hilversumse pilots leggen dilemmas bloot

Nieuwe wettelijke instrumenten, een grootscheepse informatievoorzieningsoperatie en anders gaan werken. De invoering van de Omgevingswet is een flinke kluif voor gemeenten. Hoe doen ze dat in de praktijk?

De VNG volgt Willemijn Streutker, programmamanager Omgevingswet in Hilversum.

Je bent lekker concreet bezig, mailde je. Wat ben je aan het doen?

We zijn op allerlei fronten aan de slag met pilots. Het is fascinerend en tegelijk complex. Door de casussen krijgen we steeds meer zicht op de reikwijdte van de Omgevingswet. Het is een zoektocht en ook best een geworstel.

Kun je een voorbeeld geven?

Een pilot gaat over de Spoorzone, een gebied met woningen en veel oude bedrijvigheid die langzaam verdwijnt. De opgave is een goede balans te vinden tussen wonen, werken en leefbaarheid. Het gebied is verrommeld.

Eerst gingen er stemmen op om een visie te maken, maar een omgevingsvisie is niet voor zon beperkt gebied. We zijn uitgekomen op een experiment met een programma.

Maar al snel krijg je een Babylonische spraakverwarring over de details van wat een programma nu precies is en wat je eerst moet doen. Sommigen zeggen: je moet eerst de kaders bepalen, wat je waar wilt, hoe hoog het mag zijn enzovoorts. Ik denk dan: hoezo? We willen juist weten wat bewoners en private partijen willen. We hebben indringende discussies gevoerd om zover te komen dat we met een open planproces naar buiten gaan. Gaandeweg moet het programma vorm krijgen. Bewoners hebben wensen en private partijen willen locaties ontwikkelen, in die dynamiek moet je de tijd nemen om te formuleren wat je samen wilt bereiken.

Waar zit de worsteling?

Dat we enerzijds meer willen doen met de input van bewoners; niet alles dichttimmeren. Maar je loopt het risico dat mensen allerlei wensen op tafel leggen, bijvoorbeeld het spoor verdiepen of overkappen. En dat dan blijkt dat daar geen geld voor is. Dan zeggen mensen: wat is dat nou voor participatie, als er toch niks van terecht komt? En andersom: als je toch eerst (veel) kaders stelt, dan zegt buiten dat alles al is bepaald en dat participeren geen zin heeft. De stuurgroep vindt het lastig. Juist omdat er wel stads-brede belangen zijn waar je als overheid voor wilt staan. Zo zijn er in het gebied relatief veel arbeidsplaatsen voor mensen met een praktijkopleiding. Daar is veel behoefte aan, tegelijk zie je dat bewoners die bedrijvigheid liever kwijt willen uit de wijk.

Het is een participatiedilemma. Zeg maar de tegeltjes wijsheid Is het van de straat of is het van de raad?

Wat zijn die andere pilots?

We maken een begin van een omgevingsplan voor één van de vijf buurten (zijn verschillende wijken) van Hilversum. Daar moet het bestemmingsplan worden geactualiseerd. Een collega zei terecht dat, vanwege het vervallen van de actualisatieplicht, we dan beter meteen een omgevingsplan kunnen maken.

We hebben nu eerst alle geldende verordeningen in beeld gebracht, en ook de regels die in het bestemmingsplan en in de verordeningen staan. Nu is de vraag welke regels we willen behouden.

Willen we bijvoorbeeld nog verordonneren dat mensen hun caravan niet op straat mogen stallen? Als die caravan te lang staat, vindt de buurman het niet fijn. Zijn mensen in staat daar onderling uit te komen? Hoeveel verantwoordelijkheid kun je terugleggen bij de inwoners, dat is een dilemma. Die vraag - loslaten of strak houden? - speelt ook bij onze pilot rond geluid op de Markt. Daar zijn verschillende functies: horeca met terrassen, een bioscoop en de markt zelf. We onderzoeken hoe we kunnen variëren met geluidsnormen. Of we het willen houden bij de rijkswege voorgeschreven normen, of juist variëren afhankelijk van gebieden en evenementen.

Hoe sta jij in dat dilemma van loslaten of vasthouden?

Ik was laatst op een bijeenkomst waar Wouter t Hart een praatje hield over zijn boek Anders vasthouden. Over werken vanuit de bedoeling. Hij vertelde hoe hij zn zoon van vier leert niet te veel yoghurt in te schenken. Niet door zelf ho te roepen, maar door te zeggen dat het jochie zoveel mag inschenken dat er genoeg overblijft voor de anderen aan tafel. Met andere woorden: als de gemeente (in het voorbeeld de vader) overal regels voor stelt, haal je alle verantwoordelijkheid weg bij de samenleving. De bedoeling is veel meer dat je naast de ander gaat staan en faciliteert dat mensen het zelf doen. Dat betekent dus niet loslaten, maar anders vasthouden.

Hoe dan?

We hebben ook nog een pilot voor vergunningvrij kappen, dat is een goed voorbeeld. Het gaat om een kleinschalige pilot in een bepaalde wijk.

Volgens het groenekaartenmodel van de VNG hebben we alle bomen in beeld gebracht, en zeventig bomen aangewezen als waardevol. Het idee is dat andere bomen zonder vergunning gekapt mogen worden, waarbij we gaan monitoren of er niet een grote kaalslag ontstaat. Wat ik wel leuk vind is dat er intern nu discussie is of we de goede bomen hebben aangewezen en wat bewoners vinden. Zij moeten ook een kans krijgen om te zeggen wat zij waardevol vinden. Daar gaan we nu eerst een avondje voor beleggen. Het volgende vraagstuk dient zich al aan, want buiten weten ze nog haast niets van de Omgevingswet. We zitten nu te zweten op een goede brief om mensen uit te nodigen én al dan niet heel subtiel de Omgevingswet te introduceren. Maar goed, dit is een mooie casus. We zijn er als gemeente niet van om ho te zeggen, dat moet je met zn allen doen. Het gesprek over wat waardevol is, en wat eventueel tegen de vlakte kan, voer je samen.

Is dat waardevolle bomenregister straks ook klaar om in het DSO te zetten?

We hebben een digitale lijst en we zijn in gesprek met de afdeling ICT hoe we die straks inzichtelijk maken voor bewoners. Wat voor applicaties hebben we? Wat zouden we idealiter willen? Voor nu hebben we afgesproken geen grote investeringen te doen, we zetten er een kleine applicatie tegenaan en extra communicatie op de website. Het is mooi om te zien dat je zelfs voor zoiets kleins weer de hele organisatie nodig hebt. Dat is trouwens ontzettend leuk ook, de ICTers zijn erg enthousiast en hierbij is ook gebleken dat als je mensen op tijd betrekt, je tot prima oplossingen komt.

En de komende maand?

Vol aan de slag met de nieuwe gemeenteraad. Die hebben we afgelopen zaterdag meegenomen in de Omgevingswet door middel van een presentatie en een TestLab. Ze zijn erg betrokken en willen graag intensief aan de slag met de implementatie, maar nog meer misschien wel met het transitievraagstuk over Anders Werken dat onlosmakelijk met de omgevingswet verbonden is.