Eind vorig jaar stemde de Eerste Kamer in met het wetsvoorstel Experiment gesloten coffeeshopketen. Dit experiment moet duidelijk maken of de legalisering van de achterdeur bij de verkoop van cannabis gaat leiden tot een vermindering van criminaliteit en ondermijning. Begin dit jaar wordt bekend wanneer het experiment precies van start gaat. Eén ding is zeker: op het gebied van handhaving verandert het een en ander in de 10 deelnemende gemeenten. In dit blog lichten wij de 3 belangrijkste gevolgen toe. Maar eerst beantwoorden wij de vraag: wat is het experiment gesloten coffeeshopketen precies?
Door Mariëtta Buitenhuis en Thomas Sanders
Het experiment voorziet kortgezegd in de legalisatie van de cannabisteelt en inkoop voor recreatief gebruik in de vorm van een gesloten coffeeshopketen. 'Gesloten' wil zeggen dat de levering tussen telers en coffeeshops uit deelnemende gemeenten gecontroleerd wordt. Hiermee wordt voorkomen dat de cannabis naar het illegale circuit verdwijnt.
Het experiment komt in de deelnemende gemeenten in de plaats van het in de jaren ’70 geïntroduceerde gedoogbeleid. Het gedoogbeleid houdt kortgezegd in dat de overheid aan de voordeur gedoogt dat coffeeshops een bepaalde hoeveelheid cannabis op voorraad hebben en deze aan consumenten verkopen. De productie van deze cannabis is echter verboden. De scheiding tussen de voor- en achterdeur zorgt voor problemen. Bijvoorbeeld op het gebied van de openbare orde, volksgezondheid en ondermijnende criminaliteit. Het experiment heeft het doel te testen of het experiment een geschikt instrument is om deze problemen tegen te gaan.
Er nemen 10 gemeenten deel aan het experiment. Genomineerd zijn de gemeente Arnhem, Almere, Breda, Groningen, Heerlen, Hellevoetsluis, Maastricht, Nijmegen, Tilburg en Zaanstad. In deze gemeenten moeten alle coffeeshops zich aan de regels van het experiment houden. Deze regels zien er op hoofdlijnen als volgt uit:
• Er worden in het land 6 tot 10 telers aangewezen die de cannabis gaan produceren. Zij moeten hiervoor, zodra de procedure wordt geopend, dit jaar nog bij het Rijk een vergunning aanvragen. De telers moeten op het moment van de aanvraag al grond in optie hebben waarop een geschikte bestemming rust of waarvan aangetoond kan worden dat de gemeente aan een dergelijke bestemming wil meewerken.
• Door middel van een administratie- en traceringssysteem wordt gecontroleerd dat de coffeeshophouder de cannabis daadwerkelijk bij de deelnemende teler afneemt, waardoor de keten gesloten blijft.
• Ook is een belangrijk aspect dat de kwaliteit van deze cannabis wordt gecontroleerd op bijvoorbeeld het werkzame THC-gehalte.
• Met het experiment wordt ook het ingezetenencriterium ingevoerd. Dit houdt in dat coffeeshops alleen cannabis mogen verkopen aan in Nederland woonachtige personen, met het doel drugstoerisme tegen te gaan.
• Verder wordt toegestaan dat de coffeeshop een hoeveelheid gelijk aan één week handelsvoorraad cannabis aanwezig heeft, in plaats van de 500 gram die nu wordt gedoogd. De burgemeester kan hier andere regels over stellen, waardoor de coffeeshop alsnog maar 500 gram cannabis mag bewaren.
Het experiment wordt minimaal vier jaar en maximaal zes jaar uitgevoerd. Tijdens de werking van het experiment worden de effecten van het experiment gemonitord.
Eén ding is zeker: de handhaving in de 10 gemeenten die aan het experiment deelnemen wordt anders. Wij bespreken op dit punt de drie belangrijkste wijzigingen.
Allereerst worden er meerdere actoren verantwoordelijk bij het houden van toezicht en handhaving van het experiment. Deze partijen zijn:
• De lokale driehoek (gemeente, politie en OM) blijft een belangrijke rol spelen bij het houden van toezicht en uitoefenen van handhaving.
• De telers zelf. Van hen wordt verwacht dat zij maatregelen treffen om inmenging van het criminele circuit en het ‘weglekken’ van cannabis te voorkomen.
• De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) wordt belast met het houden van toezicht op de kwaliteit van de cannabis tijdens de kweekfase.
• De Inspectie Justitie en Veiligheid gaat optreden als toezichthouder met het doel de coffeeshopketen gesloten te houden.
De lokale driehoek, waarvan de burgemeester onderdeel uitmaakt, blijft een belangrijke rol spelen bij het houden van toezicht en handhaving. Bij de bestuursrechtelijke handhaving kunnen nog steeds de sanctiemiddelen als bestuursdwang, in de vorm van bijvoorbeeld een sluiting, worden ingezet. Een voorbeeld: wanneer een coffeeshop zich niet aan de regels van het experiment houdt, kan de burgemeester deze sluiten. Ook de intrekking van de vergunning of een bestuurlijke boete behoren tot bevoegdheden van de burgemeester.
Ten aanzien van artikel 13b Opiumwet, waar veel burgemeesters momenteel een sluiting bij de vondst van meer dan 5 gram softdrugs of 0,5 gram harddrugs op baseren, is in de wet- en regelgeving bepaald dat de burgemeester de sluitingsbevoegdheid niet kan toepassen wanneer er handelingen worden verricht in het kader van de voorbereiding, uitvoering en afbouw van het experiment. Hiervoor komt een aparte in het wetsvoorstel geregelde last onder bestuursdwang in de plaats.
Ook interessant is dat de verantwoordelijke ministers bij aanvang van het experiment bevoegd worden om in bepaalde gevallen een last onder bestuursdwang op te leggen. Zij worden hiertoe bevoegd ter handhaving van de aflevering van cannabis aan coffeeshops en bij het beëindigen van het experiment in een gemeente in het geval van spoed. Verder geldt een nieuw ultimum remedium: als uiterste middel kunnen de verantwoordelijke ministers besluiten de deelname van een teler of gemeente aan het experiment (tijdelijk) te beëindigen. Dit heeft tot gevolg dat de handhavingsbevoegdheden van de burgemeester en de ministers door elkaar heen kunnen gaan lopen> Onderlinge afstemming lijkt hier een logische zet.
De ministeriële regeling waarin met name regels voor de telers zijn opgenomen, ligt momenteel voor advies bij de Raad van State. Begin dit jaar volgt er meer informatie over het moment van de inwerkingtreding. De minister zet in op de inwerkingtreding in 2020.
Nadat de wet- en regelgeving van kracht wordt, is de eerste stap dat cannabistelers een vergunning aanvragen en zich kunnen voorbereiden op het experiment. Daarna, bij de daadwerkelijke start van het experiment, volgt een overgangsfase van zes weken waarin coffeeshophouders en consumenten aan het nieuwe regime kunnen wennen. Tijdens de overgangsfase mogen de coffeeshops gelijktijdig gedoogde en legale cannabis verkopen.
Tijdens het experiment zullen onderzoekers volgen of met het experiment de beoogde doelstellingen worden behaald. Na het experiment worden de uitkomsten geëvalueerd. Het experiment voorziet in een ‘afbouwfase’ na het experiment, waarna de situatie ‘zoals deze bestond vóór het experiment’ moet zijn hersteld.
