Op het eerste gezicht zal er onder de Omgevingswet weinig veranderen ten opzichte van het huidig recht voor wat betreft de handhaving. De handhavingsinstrumenten blijven dezelfde en staan grotendeels in de Awb, terwijl de bijzondere handhavingsbepalingen in de Omgevingswet (hoofdstuk 18) voor het merendeel overgenomen zijn uit de Wabo. Toch zijn er een paar praktische punten die wel de aandacht van het bevoegde gezag verdienen. Handhaving gaat onder de Omgevingswet namelijk een (nog) belangrijkere positie bekleden dan onder het huidig recht en dat heeft praktische consequenties.
Meer handhaving
Een nieuw stelsel waarbij er minder vergunningen zijn, meer zorgplichten en meer algemene regels leidt er noodzakelijkerwijs toe dat waar voorheen vooraf werd getoetst, de meeste toetsingen in het nieuwe stelsel achteraf gaan plaatsvinden. Juridisch betekent dat een verschuiving van vergunningverlening naar handhaving en dat heeft ook een aantal praktische gevolgen. Het bevoegd gezag zal immers FTE's moeten gaan verschuiven van de vergunningverleners naar de handhavers. Dat zal echter niet het grootste praktische probleem zijn aangezien de meeste bevoegde gezagen een afdeling VTH (Vergunningen, Toezicht en Handhaving) kennen, terwijl vergunningverleners en handhavers bovendien veel van dezelfde kennis in huis moeten hebben. Interessanter is daarom wat de gevolgen van 'meer handhaving, minder vergunningen' gaat zijn voor de relaties tussen het bevoegd gezag en de omgevingsdiensten. Heeft uw organisatie al gekeken naar hoeveel uren er worden ingekocht op welke vlakken bij de omgevingsdienst? Sommige van onze cliënten kopen bijvoorbeeld nu alleen uren in op het vlak van vergunningverlening en hebben de handhaving zelf in huis. Dat wordt onder de Omgevingswet een dure hobby. Tijdige aandacht voor dit aspect voorkomt een financiële strop.
Meer boetes
De bestuurlijke boete wordt nu beperkt gebruikt in het omgevingsrecht. Bij de invoeringswet zal de Minister naar verwachting een boetebevoegdheid introduceren ten aanzien van de regelgeving voor cultureel erfgoed en ten aanzien van de regelgeving voor Seveso-inrichtingen (nu: BRZO-bedrijven). Wij denken dat de boete in de toekomst steeds vaker als instrument beschikbaar zal zijn. Zorg dus tijdig voor voldoende kennis in huis ten aanzien van de bijzondere regels bij bestuurlijke boetes!
Meer strafrecht?
Uit het Bal en Bbl blijkt dat alle zorgplichten niet alleen bestuursrechtelijk, maar ook strafrechtelijk kunnen worden gehandhaafd. Dat is op zich geen uitbreiding ten opzichte van het huidig stelsel. In de Wet op de Economische Delicten zijn (onder meer) overtredingen van artikel 1b Woningwet (en dus het Bouwbesluit 2012) als ook artikel 8.40 Wet milieubeheer (en dus het Activiteitenbesluit) strafbaar gesteld. Het strafrecht krijgt echter wel nadrukkelijker de aandacht het wordt als het ware meer naar voren geschoven; ook in de toelichtingen. Dat is een subtiele, maar potentieel ingrijpende wijziging voor bedrijven. Zeker aangezien het makkelijker lijkt te worden om (zonder voorafgaande toetsing) een overtreding te begaan.
Tijdige aandacht voor het handhavingsbeleid!
Het belang van handhaving wordt steeds groter. Daarmee is het belang van adequaat en doordacht handhavingsbeleid ook weer nadrukkelijk op de kaart. Veel gemeenten kennen vrij divers sectoraal handhavingsbeleid (bijvoorbeeld ten aanzien van de horeca, burenoverlast of de openbare ruimte) en een algemeen handhavingsbeleid. Onder de Omgevingswet ligt het voor de hand om algemeen breed inzetbaar handhavingsbeleid op te stellen die ziet op de gehele fysieke leefomgeving. Daarbij verdienen twee punten de bijzondere aandacht:
Ten eerste is het verstandig om prioriteringsbeleid op te nemen. Dit soort beleid houdt in dat het bevoegd gezag bij beperkte capaciteit niet altijd (gelijk) kan worden gedwongen om handhavend op te treden tegen overtredingen van beperkt belang (zie ABRvS 4 juni 2014, ECLI:NL:RVS:2014:1982). Gelet op mogelijke capaciteitsproblemen onder de Omgevingswet (zie onder 1), zou dit soort beleid nog wel eens de redding kunnen zijn voor menig bevoegd gezag.
Ten tweede is een degelijk waarschuwingsbeleid volgens mij onontbeerlijk. Deze 'isoleerlaag' houdt in dat het bestuursorgaan als het redelijk beleid hanteert dat het bij de eerste overtreding slechts een waarschuwing wordt gegeven zich op dat beleid kan beroepen in het kader van een handhavingsverzoek (zie ABRvS 5 oktober 2011, ECLI:NL:RVS:2011:BT6683). Onder de Omgevingswet is de 'voor toets' (lees: de vergunningverleningsfase) bij 90% van de gevallen weg. Dat betekent dat het makkelijk is voor bedrijven en burger om per ongeluk een fout te maken. Een waarschuwingsbeleid voorkomt dat het bevoegd gezag bij elk ongelukje een last onder dwangsom of bestuursdwang moet gaan opleggen. Tijdige opname van waarschuwingsbeleid zal daarom een hoop ellende kunnen voorkomen.
