In 2021 treedt de Omgevingswet in werking. Deze wet biedt gemeenten nieuwe mogelijkheden om de ruimtelijke ordening afstemmen op een groene en gezonde leefomgeving.
De Omgevingswet verplicht het Rijk, provincies en gemeenten om een Omgevingsvisie op te stellen. Een goede balans tussen het benutten en beschermen van de fysieke leefomgeving is daarbij van belang. Voor gemeenten leidt de wet ruimte tot lokaal maatwerk. Zo ontstaan nieuwe kansen om tot krachtige besluitvorming te komen rondom bouwen, infrastructuur en gebiedsinrichting.
Medio 2019 presenteerde het Rijk daarvoor richtinggevende kaders in het Ontwerp Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Een van de vier integrale prioriteiten daarin luidt Sterke en gezonde steden en regio’s. De ontwerpschets benoemt de relatie milieu en gezondheid, en het verminderen van overlast door stank, geluid en vervuilde lucht. In de NOVI wordt een versterkte samenwerking tussen het fysiek en sociaal domein benadrukt. Een stip op de horizon voor 2050 is dat de leefomgeving in Nederland inwoners verleidt tot een gezonde leefstijl.
Dat kan uiteraard door voldoende ruimte te creëren om te bewegen, fietsen en wandelen. Maar ook door het inrichten van bijvoorbeeld rookvrije zones en door rekening te houden met een gezond voedingsaanbod op strategische posities. Deze instrumenten helpen tevens om het gezondheidspotentieel onder kwetsbare groepen te vergroten. NOVI: ‘Gezondheidsbevordering via de leefomgeving wordt dan ook met voorrang toegepast in wijken en buurten met gezondheidsachterstanden. Dit vraagt om een sterkere wederkerige samenwerking tussen het ruimtelijk domein en het sociale gezondheidsdomein.’
Inmiddels is een aantal gemeenten al hard op weg om gezondheid en het fysiek domein aan elkaar te verbinden. In Veenendaal geeft de gemeente gezondheid een centrale plek bij de vormgeving van de omgevingsvisie, met ‘groene ommetjes in elke wijk’ als een van de uitgangspunten.
Naast de Omgevingswet benutten gemeenten andere manieren om gezondheidsbeleid in het fysieke domein te integreren. In haar nota volksgezondheid wijdt gemeente Utrecht het eerste hoofdstuk aan gezondheid in de leefomgeving. ‘De ambitie is dat de leefomgeving van Utrechters zo is ingericht dat gezond leven gemakkelijk is, de druk op gezondheid zo laag mogelijk is en dat mensen zich prettig voelen.’ De gezonde leefomgeving is tevens een van de vijf speerpunten van het preventieakkoord van gemeente Nijmegen en haar partners. In het akkoord hebben de samenwerkingspartners afgesproken om te werken aan een gezonde en groene stad, waar iedereen dichtbij huis kan wandelen, spelen en sporten.
Voor gemeenten die aan de slag willen met gezondheid in de Omgevingsvisie heeft het RIVM de Gids Gezonde Leefomgeving ontwikkeld.
Gemeente Utrecht: Nota volksgezondheid 2019 – 2022
Lokaal Preventieakkoord Nijmegen ‘Wij zijn groen, gezond en in beweging Nijmegen’
Voor gemeenten die aan de slag willen met een lokaal preventieakkoord ontwikkelde de VNG een leidraad:
Samen werk maken van preventie: richtinggevende leidraad voor lokale preventieakkoorden (pdf) / Model-akkoord/werkbare variant van de leidraad (pdf)
Overzicht van lokale preventieakkoorden in Nederlandse gemeenten (kaart)
Startpagina Aan de slag met gezondheidsbeleid
