In hoeveel Raadszalen zit tegenwoordig nog standaard een verslaggever van een lokaal medium op de perstribune? En hoeveel journalisten volgen hun provinciebestuur nog op de voet? De lokale journalistiek kampt al jaren met een tekort aan capaciteit. Tegelijkertijd zijn en worden steeds meer taken overgeheveld van het Rijk naar het lokale bestuur. Het is een gevaarlijke combinatie die een gezonde controle op de democratie in de weg staat. De oplossing: transparantie door open data.
Door Lucas Benschop, Sebastiaan ter Burg en Wilma Haan
Het is voor burgers en journalisten haast onmogelijk geworden om op de hoogte te blijven van de handel en wandel van het lokale bestuur, terwijl gemeenten en provincies door de decentralisaties meer op hun bord hebben liggen. De bedragen waarover wordt beslist zijn steeds groter, maar de democratische controle wordt steeds minder en moeilijker.
Gemeenten en provincies hebben zelf een belangrijke sleutel in handen om deze beweging om te draaien en hun eigen democratische controle beter te faciliteren. Iets dat fundamenteel is voor een gezonde democratie. Die sleutel heet open data.
Overheden passen meer en meer datagedreven sturing toe. Databases en spreadsheets bepalen in toenemende mate keuzes. Helaas wordt deze data nog lang niet altijd actief openbaar gemaakt. Daardoor is het moeilijk om na te gaan hoe een beslissing van de overheid tot stand is gekomen of om te controleren of de gegevens wel kloppen.
Het resultaat: Wie nu op gemeentelijk of provinciaal niveau informatie zoekt, moet dit doen op websites die allemaal anders in elkaar zitten, en de data overschrijven uit tabellen die zitten opgesloten in niet-machineleesbare pdf-bestanden.
In het Actieplan Open Overheid (vastgesteld door Binnenlandse Zaken) valt gelukkig te lezen: Provincies [gaan] hun stateninformatie beter toegankelijk maken en via een standaard beschikbaar stellen. [..] Het uiteindelijke doel is om in alle provincies en gemeenten Open besluitvorming te realiseren.”
Helaas wordt er nog onvoldoende gebruik gemaakt van beschikbare standaarden: iedere gemeente en provincie heeft documenten op geheel eigen wijze gestructureerd. Dit bemoeilijkt het analyseren van grote hoeveelheden informatie.
Pas wanneer de Wet open overheid in werking treedt worden gemeenten en provincies gedwongen om hun informatiehuishouding op orde te brengen en meer data te ontsluiten. Het wachten op deze wet – het initiatiefvoorstel dateert uit 2012 – is echter geen reden om niets te doen.
Gemeenten en provincies moeten voor hun eigen democratische legitimiteit de noodzaak van open data gaan inzien. Dat kan bijvoorbeeld door raads- en Statenstukken openbaar en goed doorzoekbaar beschikbaar te stellen via www.openbesluitvorming.nl. Inmiddels hebben 130 (van de 355) gemeenten dat gedaan, en zijn 6 provincies aangesloten.
Aan de rest van het land: Dwing alsjeblieft af dat alle raads- en Statenstukken centraal op het landelijke platform beschikbaar komen. En ga vervolgens werken aan standaardisatie, zodat de documenten ook makkelijk vindbaar, analyseerbaar en onderling vergelijkbaar zijn.
Hiervan profiteren inwoners op verschillende manieren. Denk aan de journalist die meerdere gemeenten en provincies in de gaten moet houden. Deze kan dan op verschillende relevante thema’s en direct een alert krijgen bij ontwikkelingen.
Denk ook aan eens bewoners met interesse in de lokale en provinciale democratie. Hun betrokkenheid kan toenemen doordat open data het mogelijk maakt om apps te maken waarbij kan worden ingezoomd op persoonlijke relevantie. Tot op wijkniveau, zodat je precies weet wanneer de gemeenteraad spreekt of stemt over jouw wijk.
Denk aan Raadsleden, die momenteel door alle decentralisaties een alsmaar groeiende berg dossiers moeten volgen. Dankzij open data zullen zij veel makkelijker ontwikkelingen kunnen volgen op diverse politieke niveaus.
Of denk aan maatschappelijke organisaties die invloed willen uitoefenen op beleid. Dankzij de inzichten in ontwikkelingen op lokaal en regionaal niveau die open data bieden, komen zijn op een gelijke informatiepositie te staan met lobbykantoren en grote bedrijven.
Kortom: Overheden, ontsluit je data. Zo laat je zien dat een echte open overheid je menens is, en de democratie je lief.
Lucas Benschop is oprichter en directeur van politiek platform 1848.nl . Hij was jarenlang parlementair verslaggever voor NU.nl.
Sebastiaan ter Burg is bestuurslid van vereniging Open Nederland en één van de DataDUICers , een groep onafhankelijke lokale datajournalisten in Utrecht.
Wilma Haan is directeur van Open State Foundation , een maatschappelijke organisatie die ijvert voor een digitaal transparante overheid. Ze is voormalig journalist van onder meer NU.nl en Het Parool.
Dit artikel verscheen eerder op open-overheid.nl, 9 maart 2020
