De rol van gemeenten bij het aanbesteden van warmtenetten

Mogelijke alternatieven die kunnen bijdragen aan aardgasvrije woningen zijn:

• elektrische warmtepompen

• groen gas

• warmtenetten

Met elektrische warmtepompen alleen redden we het niet in Nederland. Het is waarschijnlijk onmogelijk om genoeg duurzame stroom op te wekken om alle huizen te verwarmen met elektrische warmtepompen. Bovendien zijn niet alle woningen zo goed te isoleren dat ze geschikt zijn voor een elektrische warmtepomp. Ook is op dit moment is niet genoeg groen gas beschikbaar voor woningen in Nederland. Volgens huidige inzichten zal een aanzienlijk deel van de woningen in Nederland dan ook worden aangesloten op een warmtenet.

Warmtenet als alternatief voor aardgas

Gemeenten hebben een belangrijke rol bij het verduurzamen van de warmtevoorzieningen van woningen. Van hen wordt namelijk verwacht dat zij kijken naar de alternatieven voor aardgas in de gemeente, welke oplossingen per wijk mogelijk zijn om deze aardgasvrij te maken en op welke manier ze deze oplossingen kunnen realiseren.

De aanleg van nieuwe warmtenetten en de uitbreiding van bestaande warmtenetten zullen een belangrijke rol gaan vervullen voor gemeenten in de energietransitie. Een groot voordeel van warmtenetten is dat effectief kan worden omgegaan met lokaal beschikbare warmtebronnen, zoals restwarmte uit de industrie of afvalverbrandingsinstallaties. Deze warmte gaat anders veelal verloren.

Voor een groot deel van Nederland moeten moet de aanleg van warmtenetten nog plaatsvinden. Het aanleggen van warmtenetten roept echter veel vragen op bij gemeenten. Wie gaat een warmtenet aanleggen, beheren en exploiteren? Welke rol hebben wij hierin als gemeente? Welke spelregels moeten wij hanteren? Welke beleidsvragen moeten wij onszelf stellen en hoe willen wij onze eigen beleidsdoelen realiseren? Met welke juridische valkuilen moet rekening worden gehouden?

Rol van de gemeente bij aanbesteden van warmtenetten

Het warmtenet zal er voor langere tijd liggen. Gemeenten moeten daarom goed nadenken welke rol en positie zij willen innemen bij de aanleg van warmtenetten, maar ook over de rol en positie die zij daarna willen innemen.

De vraag welke rol een gemeente inneemt wordt bepaald door de beleidsdoelen die zij nastreeft, maar ook door de keuzes die gemaakt worden met betrekking tot het beheersen van risicos. Welke rol een gemeente kiest, bepaalt uiteindelijk het juridisch kader. Een aantal mogelijke rollen die een gemeente kan innemen:

• Facilitator. Gemeente geeft in deze rol de ruimte aan een particulier initiatief. Een marktpartij draagt zorg voor het aanleggen, beheren en exploiteren van het warmtenet. De gemeente treedt enkel op als praktische dienstverlener door te zorgen voor een snelle vergunningbehandeling.

In principe wordt het juridisch kader hier gevormd door de Algemene wet bestuursrecht. Indien de gemeente echter aanvullende vereisten stelt aan de marktpartij wordt het juridisch kader gevormd door het aanbestedingsrecht. Zodra de gemeente een marktpartij financieel tegemoetkomt, zijn de regels rondom staatssteun van belang.

• Partner. Als gemeente kies je ervoor om samen te werken met een marktpartij die je vertrouwt en die al aanwezig is in de gemeente. Als partners draag je zorg voor het gehele proces van de aanleg van het warmtenet tot het het beheer en de exploitatie ervan. Je vertrouwt erop dat de markpartij kan bijdragen aan het behalen van de beleidsdoelen die zijn opgesteld.

In deze situatie dient de gemeente rekening te houden met de regels omtrent het aanbestedingsrecht. Ondanks dat de gemeente misschien graag met één partij samenwerkt, is het goed mogelijk dat meerdere partijen interesse hebben in de aanleg exploitatie van een warmtenet. Daarom doet een gemeente in deze situatie goed aan om een vooraankondiging te doen via Tenderned. Daarnaast is het van belang om je eisen en wensen goed te formuleren en om de wederzijdse rechten en plichten goed vast te leggen, bijvoorbeeld in een concessieovereenkomst.

• Aanbesteder. Als aanbesteder neem je een actieve rol in. Zelf ga je op zoek naar de meest geschikte marktpartij met het beste aanbod. Je bedenkt hoe je gaat aanbesteden, wat je ambities zijn en hoe je deze wilt realiseren. Via een marktconsultatie kun je de markt verkennen. Je kijkt naar wat de markt te bieden heeft, welke ontwikkelingen gaande zijn, maar je verkent ook hoe de markt kijkt naar de de opdracht en de visie en ambities van de gemeente. In de rol van aanbesteder wordt het juridisch kader gevormd door het aanbestedingsrecht.

Bij de aanleg en exploitatie van een warmtenet kan de concessieovereenkomst een belangrijk instrument zijn voor gemeenten. Dit instrument zal name mogelijkheden bieden wanneer de gemeente ervoor kiest een rol als partner of aanbesteder in te nemen. Via een concessie kan de gemeente de aanleg en exploitatie van een warmtenet juridisch afdwingen. In plaats van een rechtstreekse betaling voor het geleverde werk, krijgt de marktpartij het recht tot exploitatie van het warmtenet. In de concessieovereenkomst kunnen eisen worden gesteld met betrekking tot het aantal afnemers, leveringszekerheid, maar ook over de kwaliteit van het warmtenet en over de duurzaamheid ervan.

Fanauw Hoppe verzorgt op 21 november de cursus Aanbesteden warmtenetten. In deze cursus gaan we in op:

- De rollen die de gemeente kan nemen
- De daarbij passende wijze van het aanbesteden van warmtenette en de stappen die een gemeente hierbij moet nemen
- De juridische, financiële en maatschappelijke uitdagingen die je tegenkomt.