Adviseurs Joey Engelen en Joris Bokhove bloggen over de binnenstad; de plek in de stad waar alles samenkomt. In hun blogreeks behandelen ze telkens één aspect van het centrale thema ‘de gezonde binnenstad’. Ditmaal is dat de gezonde gebouwde omgeving en in het bijzonder, de nabijheid van zorgvoorzieningen. Meer mensen betrekken een woning in de binnenstad, Joey en Joris geven 4 tips om ook hun recht op de nabijheid van eerstelijns zorg te garanderen.
Gezondheid is een steeds belangrijker thema in ons dagelijks leven. Covid-19 wordt daarbij vaak als gamechanger genoemd. Het virus heeft aangetoond dat inrichting van publieke ruimte, zeker in steden, van belang is.
Maar met het begrip gezondheid hangt met meer samen dan alleen Covid-19. Advies- en ingenieursorganisatie Arcadis presenteerde onlangs de Gezonde Stad Index 2020. Hierin stellen zij de vraag centraal hoe de fysieke omgeving in de praktijk bijdraagt aan gezondheid. In deze blog gaan we nader in op wat dit betekent voor de binnenstad.
De Gezonde Stad Index spreekt over een vijftal aspecten die bijdragen aan een gezonde stad:
Gezonde gebouwde omgeving
Gezonde mobiliteit
Gezonde buitenruimte
Gezond milieu
Gezonde gemeenschap
Deze aspecten zijn niet alleen belangrijk voor de hele stad, maar juist en misschien wel voorál voor de binnenstad. Die laatste is namelijk meer dan een verblijfs- en winkellocatie, het is ook een plek waar mensen wonen, leven en werken. In vaak hoge dichtheden vinden we meerdere functies bij elkaar. Hieronder gaan we in op een aantal kenmerken van aspect 1 van de index: de gezonde gebouwde omgeving.
Wij stellen dat schoon, heel en veilig tot de basisbehoeften van een gezonde gebouwde omgeving behoort. Een binnenstad met graffiti op de gevels van winkels, kapot straatmeubilair en donkere steegjes heeft invloed op de gezondheid van bewoners en mensen die er dagelijks werken. Het draagt bij aan een unheimisch gevoel. Dat kan stress opleveren.
Schoon, heel en veilig als basis dus van een gezonde gebouwde omgeving. Daarnaast is een gezonde gebouwde omgeving onder andere een ruim opgezette stad. Het kenmerk ‘ruim opgezette stad’ vraagt om meer dan alleen veel openbare ruimte of brede straatpatronen. De ruimte moet wat ons betreft optimaal en efficiënt benut worden, bijvoorbeeld met fiets- en of wandelpaden die uitnodigen tot bewegen. In blog 3 schrijven we meer over de gezonde en aantrekkelijke buitenruimte.
In een toekomstbestendige kijk op de gebouwde omgeving is een gebouw meer dan alleen een gebouw. Het is niet alleen een stapel stenen die schoon en heel moet zijn. We zien ook dat gebouwen multi-functies krijgen, bijvoorbeeld in het terugdringen van hittestress door de gevels of door daken te vergroenen. Gebouwen zijn niet alleen plekken waar we wonen, winkelen of werken, ze dragen bij aan een gezonde binnenstadklimaat.
In deze blog gaan we dieper in op een ander belangrijk kenmerk van een gezonde gebouwde omgeving; de nabijheid van zorgvoorzieningen. Bij nieuwbouwontwikkelingen worden geen eisen gesteld aan ruimte voor maatschappelijke voorzieningen. We zien in veel gevallen dat winkels en horeca in de plint een plek krijgen, terwijl er ook ruimte moet zijn voor eerstelijnszorg (bijv. huisarts, tandarts en fysiotherapeut).
Vanwege vastgestelde tarieven is het zo dat een huisarts in hartje Amsterdam niet meer mag vragen voor een consult dan een huisarts in Delfzijl. Voor een biertje in een horecagelegenheid is dit nadrukkelijk anders. Huurprijzen zijn voor de basiszorg nauwelijks op te brengen.
Als essentieel onderdeel van een gezonde gebouwde omgeving willen hier dan ook de oproep doen aan gemeenten en projectontwikkelaars om bij (nieuw)bouw- en/of transformatieprojecten in binnensteden rekening te houden met ruimte voor basiszorgvoorzieningen. Mede vanwege binnenstedelijke verdichting en transformatie van kantoren gaan meer mensen een woning betrekken in de binnenstad. Ook zij hebben recht op nabijheid van hun huisarts. Zeker in gevallen van spoed waarbij de huisarts binnen 15 min. aanwezig moet zijn.
We begrijpen dat commerciële ruimten meer opleveren per m2. De financiële waarde weegt echter niet op tegen de maatschappelijke waarde. Een binnenstad waarbij geen oog is voor een mix van functies en voorzieningen, is niet toekomstbestendig te noemen. Hoe werk je aan zo’n binnenstad? Deze vier mogelijkheden zien wij er in ieder geval om ruimte creëren voor zorgvoorzieningen:
Er zijn haalbare businessmodellen mogelijk waarbij combinaties tussen commercieel en maatschappelijk vastgoed mogelijk zijn. Durf daarbij ruimte te geven in het bestemmingsplan. Een huisarts die een boekwinkel runt of de praktijk combineert met uitleen van medische hulpmiddelen. Het kan. Het zijn aantrekkelijke modellen voor vastgoedeigenaren aangezien eerstelijnszorgvoorzieningen betrouwbare huurders zijn vanwege de constante of zelfs stijgende vraag.
Gemeenten kunnen via tenders, vergunningen of gebiedsvisies bij nieuwbouw- en/of transformatieprojecten stimuleren dat er ruimte komt voor eerstelijnszorg. Bij inzet van deze instrumenten is het belangrijk om contact te leggen met vastgoedeigenaren. Het gesprek aangaan over wensen en benodigdheden voor de binnenstad werkt het best. Hiervoor is een rol weggelegd voor de centrummanager die als schakel kan dienen tussen gemeente, vastgoedeigenaar en ruimtezoekende.
Ruimte reserveren in eigen vastgoed behoort ook tot de mogelijkheden. Een praktijk in het gemeentehuis of in de bibliotheek. Waarom niet? De wachtruimte voor het afhalen van een rijbewijs kan ook dienen als wachtruimte voor de fysiotherapeut. Gemeentelijk vastgoed zijn vaak centraal gelegen in het centrum dus vanwege de locatie bijzonder geschikt.
Subsidiëren van maatschappelijk vastgoed met ruimte voor de huisarts is een last resort, maar in Friesland gebeurt het al omdat het bijdraagt aan de leefbaarheid. Ook in Amsterdam is dit het geval omdat eerstelijnszorgpraktijken werden weggedrukt vanwege stijgende huurprijzen.
