"Enthousiast wordt overal verkondigd dat de economie aantrekt en de crisis voorbij is. Deze berichten hebben een ongekende vraag naar bouwproductie tot gevolg: âAls je nog wil verhuizen dan is dit het moment, de rente is laag en je bent je eigen huis zo kwijtâ klinkt op iedere verjaardagsborrel. Natuurlijk profiteren alle spelers in het bouwproces van deze positieve trend. Wat echter vaak wordt vergeten is dat er ook een keerzijde bestaat. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de volgende ontwikkelingen:"
het toenemende aantal mislukte aanbestedingen;
stijgende bouwkosten;
het tekort aan goed en betaalbaar personeel;
het toenemende aantal opleverpunten;
de moeilijkheid om langlopende contracten te handhaven (onvoorziene omstandigheden);
de toenemende vraag naar (werk)kapitaal;
liquiditeitsnood door stijgende bouwkosten en voorfinanciering van onderhanden werk;
vertraging en oplopende kosten als gevolg van bezwaren tegen verleende vergunning.
In dit artikel zal worden ingegaan op het toenemende aantal mislukte aanbestedingen, vaak als gevolg van de stijgende bouwkosten.
Aanbesteding Museum Arnhem mislukt
Voorafgaand aan de aanbesteding van een bouwproject hebben opdrachtgevers doorgaans een duidelijk beeld in hun hoofd: het te realiseren gebouw moet er op een bepaalde manier uitzien, het budget staat vast en het proces moet vlot verlopen. Al tijdens de aanbestedingsprocedure loopt het vaak anders: het ontwerp is niet maakbaar, het budget ontoereikend en de planning niet realistisch. Het gevolg: veel vragen tijdens de inlichtingenrondes en weinig tot geen inschrijvingen. Zowel de opdrachtgever als de aannemers voelen zich tekort gedaan. Aannemers hebben het gevoel uitgeknepen te worden en de opdrachtgever heeft het gevoel alsnog te veel te betalen. Als het project al doorgang vindt, dan is een nieuw vechtproject geboren.
Een treffend voorbeeld is de aanbesteding van de verbouwing van het Museum Arnhem. Na een Europese aanbesteding is in juni 2016 het ontwerp van Benthem Crouwel Architecten uitgekozen door de jury. De gemeente Arnhem heeft vervolgens een aanbesteding uitgeschreven om uitvoerende partijen te vinden om het ontwerp te realiseren. Op de uiterlijke inschrijfdatum bleek dat slechts één aannemer bereid was om het bouwkundig bestek uit te voeren, er één geldige inschrijving was voor het werktuigkundig bestek en twee geldige inschrijvingen voor het elektrotechnische bestek. De inschrijfbegrotingen lagen daarbij ook nog eens gemiddeld 75% boven de raming van de gemeente. Dit heeft de gemeente Arnhem doen besluiten om de aanbesteding in te trekken. Een drastisch politiek besluit waarbij er eigenlijk alleen maar verliezers zijn.
Uit de evaluatie van de gemeente Arnhem volgt dat de aanbesteding onder meer is mislukt, omdat de ontwerpbegroting te optimistisch was ingestoken en er sprake is van forse algehele prijs- en loonkostenstijgingen. Uit de wet en veelvoorkomende algemene voorwaarden volgen mogelijkheden om de stijgende bouwkosten door te berekenen aan opdrachtgevers. Daarop zal in een ander artikel worden ingegaan. Uit de evaluatie van de gemeente Arnhem volgt ook dat de aannemers grote risicos in het project zagen en deze risicos hebben afgeprijsd. In de openbare raadsbrief van het college van 15 mei 2018 lijkt de gemeente de aannemers dit te verwijten. Maar is dat wel terecht?
Afprijzen van risicos
Risicos worden afgeprijsd als er sprake is van een onzekere situatie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan incomplete informatie, een zeer ambitieus ontwerp, strakke deadlines of eenzijdige contractvoorwaarden. In de aanbestedingsfase kan een aannemer vaak geen invloed uitoefenen om de risicos te beheersen. Hij kan natuurlijk vragen stellen, maar doorgaans leidt dat niet tot serieuze reactie van de aanbestedende dienst. Dit ook omdat in de planning van aanbestedingsprocedures vaak geen ruimte is ingebouwd om aanvullende onderzoeken toe te voegen. Gelet op de grote vraag naar bouwprojecten zal een aannemer in geval van onzekere omstandigheden ofwel een hogere risicomarge rekenen ofwel ervoor kiezen om niet in te schrijven. Voor opdrachtgevers zijn beide mogelijkheden nadelig.
Om mislukte aanbestedingen te voorkomen zouden opdrachtgevers simpelweg meer budget ter beschikking kunnen stellen. Het is echter maar de vraag of opdrachtgevers zichzelf hiermee niet te kort doen. Een opdrachtgever zou er namelijk ook voor kunnen kiezen om een uitgebreide risicoanalyse uit te voeren. Nadat de risicos in kaart zijn gebracht kan de opdrachtgever een evenwichtige risico-verdeling opstellen. Risicos waarop de opdrachtgever zelf invloed kan uitoefenen kan hij vervolgens bij zichzelf houden of wegnemen door beheersmaatregelen te nemen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de situatie dat de opdrachtgever erachter komt dat er weinig informatie beschikbaar is over de bodemgesteldheid. Opdrachtgever kan dit risico simpelweg wegcontracteren, maar is waarschijnlijk veel goedkoper uit als hij voorafgaand of tijdens de aanbestedingsprocedure extra onderzoek laat uitvoeren.
Conclusie
Duidelijk is dat de bouw momenteel profiteert van de groeiende economie. Bouwplannen die jarenlang op de plank lagen, worden nu afgestoft en alsnog aanbesteed. Dit heeft veel positieve effecten, maar ook wat negatieve bijverschijnselen.
Voorkomen moet worden dat bedrijven die tijdens de crisis het hoofd boven water hebben kunnen houden, alsnog omvallen als gevolg van genoemde negatieve effecten van de economische groei. Een voorbeeld daarvan is het faillissement van Bouwgroep Moonen dat de gemoederen nog steeds bezig houdt. Het is daarom voor alle spelers in het bouwproces goed om op de hoogte te zijn van actuele ontwikkelingen in de bouw, zodat teleurstellingen en conflicten kunnen worden voorkomen.
In dit artikel is ingegaan op het afprijzen van risicos in aanbestedingstrajecten. De advocaten van het brancheteam Bouw zullen u de komende tijd via verschillende kanalen en vanuit verschillende invalshoeken op de hoogte houden van andere effecten van de economische groei op de bouw.
