De coronacrisis beïnvloedt alle facetten van onze maatschappij. En dus ook de manier waarop Nederland binnen de verschillende bestuurslagen bestuurd wordt. Als deze crisis iets veranderd heeft binnen het stelsel van crisisbeheersing, is het wel de positie van de veiligheidsregio. De crisis dwingt tot verregaande samenwerking tussen veiligheidsregio’s en gemeenten, ook op vlakken die van oudsher behoren tot het gemeentelijk domein. Opvallend is dat de mate waarin die samenwerking wordt omarmd landelijk sterk verschilt. Maar in de toekomst alleen maar intensiever zal worden.
De veiligheidsregio is natuurlijk allang geen nieuwkomer meer. De roep om een sterke speler die de verschillende partners bij rampenbestrijding kon verbinden ontstond al in de jaren ’90. Deze werd versterkt door grote rampen als de Cafébrand in Volendam (2001) die pijnlijk duidelijk maakten dat de afstemming tussen onder andere de hulpdiensten beter moest. Als beginnend beleidsmedewerker crisisbeheersing zag ik hoe de veiligheidsregio langzamerhand een begrip werd. En met de Wet veiligheidsregio’s (Wvr) kreeg de veiligheidsregio in 2010 de wettelijke basis die effectievere rampenbestrijding en crisisbeheersing moest verzekeren. Uiteraard was er onder professionals besef van de stap voorwaarts die dit betekende, maar slechts weinig Nederlanders zullen zich gerealiseerd hebben dat er zich een nieuwe speler gemeld had in het veiligheidsdomein.
De veiligheidsregio? Wat is dat?Een veiligheidsregio is een gebied waarin wordt samengewerkt door verscheidene besturen en diensten bij de uitvoering van taken op het terrein van brandweerzorg, rampen- en crisisbeheersing, geneeskundige hulpverlening, openbare orde en veiligheid, ook in het meldkamerdomein. De burgemeester is verantwoordelijk voor een goede aanpak bij een (dreiging van een) brand, ramp of crisis in zijn of haar gemeente. Vindt de (dreiging van een) brand, ramp of crisis plaats in meerdere gemeenten tegelijk? Dan is de voorzitter van de veiligheidsregio verantwoordelijk voor de aanpak in zijn of haar regio. |
In de jaren daarna bleven de veiligheidsregio’s aan de weg timmeren, ondanks samenwerkings- en inrichtingsvraagstukken in de praktijk. Bijvoorbeeld rondom rampen op de grenzen van bestuurlijke regio’s, zoals bij Chemie-Pack of tijdens de stuwaanvaring te Grave. Toch zal de coronacrisis de boeken ingaan als het moment waarop de doorontwikkeling van de veiligheidsregio in een stroomversnelling terecht kwam. Opeens kende elke Nederlander de veiligheidsregio. Zeker tijdens de periode van regionale noodverordeningen bepaalden de 25 voorzitters van de veiligheidsregio’s opeens het doen en laten van iedere burger. Maar ook na de inwerkingtreding van de ‘Tijdelijke wet maatregelen COVID-19’ op 1 december 2020, waarmee meer democratische controle op de crisisaanpak werd gecreëerd door beter aan te sluiten bij bestaande bevoegdheden op gemeentelijk niveau, behield de veiligheidsregio een belangrijke coördinerende en informatie voorzienende rol naar ons als burger.
Bestuurlijk heeft deze ontwikkeling uiteraard consequenties. Meer dan ooit zijn gemeenten en veiligheidsregio op elkaar aangewezen. Ook uit onze benchmark naar verschillen en overeenkomsten tussen gemeentelijke teams Veiligheid, blijkt dat de coronacrisis de rol van de veiligheidsregio in het bestuurlijk landschap ingrijpend heeft veranderd. Gemeenten gaven aan dat de coronacrisis heeft geleid tot intensievere samenwerking met de veiligheidsregio, maar dat dat ook vraagstukken als verdeling van bevoegdheden en capaciteit meebracht. Met name interessant is dit voor gemeenten, waar de burgemeester van (meestal) de grootste gemeente ook de voorzitter van de veiligheidsregio is, of wanneer de veiligheidsregio door onderbezetting op de (bijvoorbeeld juridische) kennis van gemeenten is aangewezen.
Wat opvalt is dat die, soms toch wat opgelegde, samenwerking door gemeenten verschillend wordt beleefd. Vanuit TwynstraGudde werken we als adviseurs, projectleiders, managers en procesbegeleiders voor vele veiligheidsregio’s én gemeenten, en hebben we goed zicht op de verschillen die er landelijk in de samenwerking bestaan. De uiteenlopende ‘modellen’ die voorkomen zijn schakeringen tussen twee uitersten:
De veiligheidsregio wordt als relatieve nieuwkomer met enige argwaan bekeken. Wat betekent haar groeiende rol voor de bestaande samenwerkingen in de regio, en voor de positie van de (grotere) gemeenten, die vaak zelf veel kennis en capaciteit hebben?
De veiligheidsregio wordt verwelkomd als de spin in het web die de aanpak van crisis bij uitstek bovenlokaal regisseert. De veiligheidsregio is daarbij een natuurlijk aanspreekpunt geworden voor met name kleinere gemeenten die zonder ondersteuning kennis en expertise tekortkomen voor een slagvaardige crisisaanpak.
Hoe er ook tegen de samenwerking aan wordt gekeken, het lijkt erop dat deze de komende jaren alleen maar intensiever kan worden. De bestendiging van de rol van de veiligheidsregio als prominente regionale partij past naadloos in de voortdurende trend om samenwerking steeds meer bovenlokaal te organiseren in regionale verbanden. En wat de veiligheidsregio betreft is dat zelfs al een achterhaald streven. Al in 2018 stelde de minister van Justitie en Veiligheid dat de focus van de veiligheidspartners veel meer gericht moest gaan worden op regionale, bovenregionale en landelijke samenwerking, iets wat ook naar voren kwam in de recente evaluatie van de Wvr. In dat opzicht lijkt de aanwezigheid van een sterke partij die regionaal de touwtjes in handen heeft bij een grote ramp of crisis niets minder dan een randvoorwaarde om de volgende stap te maken.
