Afgelopen vrijdag, 24 juni jl., is een brief van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties verschenen naar aanleiding van het Didam-arrest van de Hoge Raad van 26 november 2021 (ECLI:NL:HR:2021:1778). De brief is gericht aan alle gemeenten en is bedoeld om hen nader te informeren over de wijze waarop het Didam-arrest kan worden geïmplementeerd in gemeentelijk (grond)beleid.
De brief is met name ingegeven vanuit de wens om vertraging van woningbouw door het Didam-arrest te voorkomen. De brief bevat allereerst een samenvatting van het arrest en vervolgens een aantal algemene handvatten en aandachtspunten voor het organiseren van selectieprocedures en het vaststellen van beleid. Dit betreft weinig nieuws.
Onder de kop 'Mogelijkheden voor preferente partners' benoemt het ministerie vervolgens dat het in bepaalde gevallen wenselijk kan zijn om te kunnen werken met een preferente partner of vaste partners, zoals woningbouwcorporaties, die (mede) een rol hebben bij de uitvoering van publieke taken in het kader van de volkshuisvesting. Corporaties zijn vanwege de aan hen opgedragen (wettelijke) taak en eerder opgedane ervaring vaak een serieuze gegadigde voor de aankoop van gronden ten behoeve van woningbouw. Indien op grond van objectieve, toetsbare en redelijke criteria gemotiveerd kan worden vastgesteld dat slechts één serieuze gegadigde in aanmerking komt, hoeft geen selectieprocedure te worden georganiseerd. Volgens het ministerie is het aldus mogelijk om (onderhands) te werken met (preferente) partners.
Daarvoor moet dan in beleid worden vastgelegd in welke gevallen, op basis van objectieve, toetsbare en redelijke criteria, wel en niet een selectieprocedure zal worden georganiseerd om bepaalde maatschappelijke doelen te bereiken, zoals innovatie in (concepten voor) woningbouw op het gebied van duurzaamheid of de combinatie zorg-wonen. Hierbij moeten de kenmerken van de betreffende onroerende zaken en inzicht in de relevante markt worden betrokken. De wens om niet telkens een selectieprocedure te organiseren kan gerealiseerd worden door de ruimte die het Didam-arrest biedt – aldus het ministerie.
Hoewel de brief hiermee op het eerste gezicht niets nieuws beschrijft (de uitzonderingsmogelijkheid volgt immers expliciet uit het Didam-arrest zelf), is het niettemin opmerkelijk dat het ministerie blijkbaar meent dat het mogelijk zou moeten zijn om gemeentelijke gronden onderhands aan woningbouwcorporaties te verkopen, als zijnde de enige serieuze gegadigde.
Hoewel wij de mogelijkheid om de kring van gegadigden te beperken op basis van de beleidsvrijheid van gemeenten waarbij objectieve, toetsbare en redelijke criteria worden gehanteerd onderschrijven, menen wij dat niet al te snel mag worden aangenomen dat het mogelijk is om onderhands te contracteren met preferente partners. Immers: in elk individueel geval zal moeten worden onderzocht of en (vervolgens) beargumenteerd worden vastgesteld dat er slechts één serieuze gegadigde in aanmerking komt. Mogelijk zijn er in een gemeente meerdere woningbouwcorporaties actief of zijn er andere (commerciële) partijen eveneens bereid en in staat om de geformuleerde beleidsdoelstellingen van de gemeente te realiseren. Voor een algemene uitzondering om onderhands te kunnen contracteren met corporaties als preferente partners, biedt het Didam-arrest onzes inziens geen basis.
In de brief wordt overigens aangekondigd dat het ministerie, in samenwerking met de VNG en Neprom, later met een praktische handreiking zal komen waarin een nadere duiding en praktische handvatten met betrekking tot de implementatie van het Didam-arrest in beleid zullen worden opgenomen. In die handreiking zal ook aandacht worden besteed aan de vraag hoe vertraging bij bestaande procedures zoveel mogelijk kan worden voorkomen.
