Onteigenen is het ontnemen van grondeigendom in het algemeen belang voor het ontwikkelen, gebruiken of beheren van de fysieke leefomgeving, bijvoorbeeld voor de aanleg van een nieuwe weg. Het instrument onteigening wordt toegepast als aankoop niet of niet op tijd lukt. Voorwaarden zijn een algemeen belang, noodzaak en urgentie van de onteigening. Zie hoofdstuk 6 MvT Aanvullingswet grondeigendom Omgevingswet, Kamerstukken II, 2018-2019, 35 133, nr. 3, p. 89-131.
Een aantal regels uit de (vervallen) Onteigeningswet zijn opgenomen in de Omgevingswet. Een belangrijk verschil met de regels in de Onteigeningswet is onder meer dat de onteigeningscriteria wettelijk zijn vastgelegd, en dat het bestuursorgaan de onteigeningsbeschikking neemt, niet de Kroon. Art. 11.5, 11.6, 11.7 en 11.11 Ow.
Met de Omgevingswet wordt het begrip ‘onteigeningsbelang’ geïntroduceerd Art. 11.6 Ow. MvT Aanvullingswet grondeigendom Omgevingswet Kamerstukken II 2018-2019, 35 133, 3, p. 108. Art. 11.5, 11.6, 11.7 en 11.11 Ow.
Dat lijkt op gespannen voet te staan met het flexibele en dynamische karakter van een omgevingsplan. Tegelijkertijd biedt het karakter van het omgevingsplan meer mogelijkheden om de wijze van uitvoering in het omgevingsplan zelf te regelen, aangezien het omgevingsplan een veel dynamischer document is dan het bestemmingsplan. Zie A. van Delden, ‘Onteigening ter uitvoering van een omgevingsplan’. Omgevingsweb, 15 juni 2021. https://www.omgevingsweb.nl/nieuws/onteigening-ter-uitvoering-van-een-omgevingsplan/
Hoewel de toetsing in de toekomst niet meer plaatsvindt via de Kroon maar via de bestuursrechter, geeft de beoordeling door de Kroon van het onteigeningsverzoek van de gemeente Waterland Bestemmingsplan met verbrede reikwijdte 'Omgevingsplan Galgeriet 2019'.
Zelfrealisatie
Zo heeft de Raad van State begin 2021 hierover een belangwekkende uitspraak gedaan, waarbij in de administratieve onteigeningsprocedure door een van de eigenaren een zelfrealisatieverweer is gevoerd. De Kroon overweegt hierbij dat de beleidsregels een juridische status hebben en concludeert onder andere dat het pakket aan regels een concreet beeld geeft van de door de gemeente voorgestane invulling van het gebied. Het zelfrealisatieverweer wordt van de hand gewezen omdat de betreffende eigenaar niet aantoonde dat hij in staat was tot zelfrealisatie conform deze voorgestane concrete, juridisch vastgelegde, invulling.
Bron: ontleend aan A. van Delden, ‘Onteigening ter uitvoering van een omgevingsplan, Omgevingsweb, d.d. 15 juni 2021. Zie A. van Delden, ‘Onteigening ter uitvoering van een omgevingsplan’. Omgevingsweb, 15 juni 2021. https://www.omgevingsweb.nl/nieuws/onteigening-ter-uitvoering-van-een-omgevingsplan/. Zie ook besluit van 12 mei 2021, nr. 2021000905 tot aanwijzing van onroerende zaken ter onteigening in de gemeente Waterland krachtens artikel 78 van de onteigeningswet (onteigeningsplan Monnickendam – Galgeriet 2019). Stcrt 2021, nr. 28181, d.d. 8 juni 2021.
Daarmee sorteerde de Kroon voor op de toetsing van een onteigeningsbeschikking zoals deze onder de Omgevingswet moet plaatsvinden door de bestuursrechter. Hieruit blijkt maar weer hoe belangrijk het omgevingsplan als juridische basis is.
