Brief aan de Tweede Kamer van minister Schouten (LNV) over de voortgang van de Regio Deals.
Geachte Voorzitter,
Krachtige regio’s dragen bij aan een veerkrachtige samenleving. Samen met partners uit de verschillende regio’s pakt het kabinet de sociale, ecologische, en economische opgaven aan, die in die delen van ons land spelen. Inmiddels is een rijke oogst zichtbaar van 30 Regio Deals in landelijke en stedelijke gebieden in heel Nederland. De Regio Deals kennen een grote verscheidenheid in opgaven en aanpak, financiële en geografische omvang en betrokken partners. De projecten en activiteiten in deze Regio Deals dragen bij aan de brede welvaart en versterken de kwaliteit van leven, wonen en werken voor inwoners en ondernemers.
Het kabinet stelde aan het begin van deze kabinetsperiode voor deze aanpak een budget ter beschikking van € 950 miljoen: de Regio Envelop. In het Algemeen Overleg (AO) van 22 januari 2020 gaf ik aan uw Kamer nader te informeren over de voortgang van deze Regio Envelop. Ook geef ik in deze brief invulling aan de moties van Geurts en Schonis en Moorlag en Schonis, en de toezegging aan het lid Weverling(1) , middels een tussentijdse evaluatie van de systematiek van aanmelding en selectie van de Regio Deals. Tevens ga ik in op de moties Geurts c.s. en Weverling c.s.(2) Deze tweede voortgangsrapportage bied ik u aan mede namens de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Bij de uitvoering van de Regio Deals zijn verschillende vakdepartementen betrokken.
Ik licht in deze rapportage als eerste (I) de algemene voortgang van de Regio Deals toe, en beschrijf daarna (II) de (financiële) voortgang van de eerste, tweede en derde tranche. Vervolgens ga ik in op (III) leerervaringen van de aanpak via Regio Deals en geef ik (IV) een doorkijk naar de toekomst.
I. Voortgang Regio Deals
Wat gebeurt er als oplossingen lokaal worden bedacht? Als de landelijke overheid niet begint met oplossingen aandragen, maar met vragen stellen over hoe we kunnen helpen? Dat is het vertrekpunt geweest voor de uitvoering van de Regio Envelop. Lokaal weten mensen heel goed hoe zij het beste verder kunnen komen. De Regio Deals sluiten aan op dat eigene van een regio. Achterstanden wegwerken in Moerwijk vraagt om een andere benadering dan een vergelijkbare opgave in de stad Groningen. En bevolkingsdaling in Zeeuws-Vlaanderen kent andere oorzaken dan in Oost-Groningen, vindt plaats in een andere sociaal-economische omgeving, heeft daardoor andere gevolgen en dus andere oplossingen. Door aan beide kanten iets meer los te laten, flexibel te zijn en durf te tonen hebben Rijk en regio een nieuw evenwicht gezocht tussen vrijheid en gemeenschappelijkheid. De voorstellen van 30 regio’s werden tot Regio Deal uitgewerkt. De regio behoudt het stuur en stelt de prioriteiten. Het Rijk haakt als partner aan en ondersteunt inhoudelijk en financieel, ten behoeve van een meerjarig gelijkwaardig partnerschap om de regionale opgave aan te pakken. Dat is nieuw en anders, kan nog beter en smaakt al naar meer.
Voordat aan de hand van voorbeelden wordt ingegaan op de voortgang van de Regio Deals uit de drie tranches, volgt hieronder eerst een impressie van de ontwikkelingen aan de hand van een aantal voor het Regio Deal instrument kenmerkende thema’s. Ook daarin zijn ter illustratie voorbeelden uit de praktijk verwerkt.
Regio Deals richten zich op het welzijn van mensen (brede welvaart)
Regio Deals beogen het leven van inwoners en ondernemers in Nederland te verbeteren, juist op plekken en voor mensen die niet meteen vooraan staan of gehoord worden. Dat past ook bij de visie verwoord in het Regeerakkoord: "Ons doel is om een sterk land nog beter te maken voor iedereen, nadrukkelijk ook voor mensen die nu het gevoel hebben dat de overheid er niet meer voor hen is.” (3) Nederland moet niet alleen vooruit gaan in de statistieken, Nederlanders moeten dat ook zelf ervaren. Het gaat hierbij om veel factoren, zoals een goede woning, onderwijs, sociale verbanden, voorzieningen, natuur en landschap, ondernemerschap en werk, en een duurzame en veilige leefomgeving. Tezamen bepalen deze en andere onderwerpen de brede welvaart van mensen. Omdat veel van deze onderwerpen samenkomen in de regio, en regio’s van elkaar verschillen, is regio specifiek beleid nodig om de brede welvaart van inwoners en ondernemers te verbeteren. (4)
Aanpak van meervoudige opgaven
Met 30 Regio Deals pakken Rijk en regio meervoudige opgaven aan die in de regio’s spelen en die bijdragen aan het perspectief en een duurzame kwaliteit van inwoners. De verscheidenheid aan opgaven zien we terug in de Regio Deals. (5) Zo is in Brainport Eindhoven “Eindhoven Engine” gestart. Hoogtechnologische innovaties met maatschappelijke waarde worden versneld naar de markt gebracht, hiermee verzilvert de regio zijn groeipotenties. In de Regio Deal Den Haag Zuidwest zijn nieuwe ontmoetingsplekken gecreëerd om de sociale cohesie en maatschappelijke participatie van inwoners te versterken. Een mooi voorbeeld is de Participatiekeuken die inmiddels meer dan 100.000 maaltijden heeft verzorgd voor kwetsbare inwoners. De Regio Deal Cleantech zet in op een circulaire economie, door de transitie naar waterstof en andere technische innovaties waardoor de CO2-uitstoot structureel wordt verlaagd. Het Groene Hart werkt aan verbetering van de leefomgeving, door burgers en agrarische ondernemers die te maken hebben met bodemdaling handelingsperspectief te bieden.
Integrale aanpak en maatwerk per regio
De Regio Deals kenmerken zich door een integrale aanpak van de regionale opgaven en door maatwerk. Een goed voorbeeld is de wijkaanpak in Rolduckerveld in Kerkrade (Regio Deal Parkstad Limburg), waar verouderde woningen worden verbeterd met aandacht voor circulariteit én de opgaven ‘achter de voordeur’ (slechte gezondheid, schulden) worden opgepakt. Regio Utrecht en Groningen-Noord kennen een vergelijkbare samenhangende aanpak. Daar wordt in kwetsbare wijken eveneens integraal gebiedsgericht gewerkt aan verbetering van de leefbaarheid, veiligheid, gelijke kansen en de uitbreiding van het groen in de buurt. In Den Helder krijgt de maatwerk aanpak vorm bij versterking van de economische structuur om verdere bevolkingsdaling te voorkomen. Dit gebeurt door gebruik te maken van de bestaande sterktes en kansen in de regio, zoals de aanwezigheid van de Koninklijke Marine en reeds gevestigde bedrijven in de defensie- en energiesector. In de Regio Deals gelegen aan de grens speelt de grensoverschrijdende component een belangrijke rol, zoals te zien bij het Grenslandcollege in Winterswijk (Regio Deal Achterhoek).
Sterkere samenwerking tussen regio en Rijk
Regio Deals versterken de samenwerking in de regio, binnen het Rijk en tussen Rijk en regio. In diverse regio’s brengt de Regio Deal nieuwe samenwerkingsverbanden tot stand, zoals in Zuid- en Oost Drenthe, Zuid-Hollandse Delta, Noord-Limburg en Noordoost Brabant. In de Regio Deal Foodvalley richt een nieuwe samenwerking met triple helix partners binnen Gelderland en Utrecht zich op de realisatie van een gezond en duurzaam voedselsysteem. Ook is er, in samenwerking met het Rijk, aandacht voor het ontwerp en de realisatie van het Word Food Center Experience, waarmee ik invulling geef aan de motie Geurts c.s. (6) In andere regio’s wordt voortgebouwd op bestaande structuren zoals Brainport Eindhoven, Rotterdam-Zuid, Regio Zwolle en de Achterhoek. Soms bestaat ‘de regio’ uit louter overheden, in andere regio’s zijn ook kennis- en onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven partner. De samenwerkende partijen vormen een duurzaam, gelijkwaardig partnerschap, maken afspraken en financieren die gezamenlijk. Dit vraagt vertrouwen, flexibiliteit en soms ook durf. Dat zien we in de praktijk ontstaan in de 30 Regio Deals.
Betrokkenheid van inwoners
De brede welvaart, het welzijn van inwoners, staat centraal. In diverse Regio Deals worden inwoners nadrukkelijk betrokken bij het vinden en uitvoeren van oplossingen. Dialoogsessies in het Friese Jubbega helpen de dorpskern te verbeteren op een manier die inwoners het liefst willen. In Den Haag Zuidwest helpt een partnerraad van bewoners, jongeren en andere betrokkenen bij de wijk, projecten te selecteren die mensen daadwerkelijk vooruit helpen. In Rivierenland is de gebiedscoöperatie Rivierenland partner in de Regio Deal. De Regio Deal ‘Zeeuwen zelf aan zet’ van Zeeuws-Vlaanderen versterkt het platform MAEX Zeeland. Het platform ondersteunt inmiddels 125 nieuwe en bestaande sociale initiatieven. Zo dragen inwoners zelf actief bij aan hun eigen welzijn en dat van anderen.
Corona versterkt noodzaak implementatie Regio Deals
De coronapandemie heeft op alle Regio Deals in meer of mindere mate forse impact. De druk op het betrokken bedrijfsleven neemt flink toe, afstemming met inwoners en andere belanghebbenden moet op een andere manier gebeuren en het risico dat mensen die net weer aan een baan zijn geholpen deze weer kwijtraken, wordt werkelijkheid. Dit alles onderstreept de noodzaak van de onderlinge samenwerking en de ambities en acties zoals geformuleerd in vrijwel alle Regio Deals (zoals investeren in economische structuurversterking, sociale cohesie, de aanpak van leerachterstanden of de mismatch tussen onderwijs en de arbeidsmarkt). Zo zijn onder meer in Rotterdam als reactie op corona zomerscholen georganiseerd voor kinderen die door de pandemie een onderwijsachterstand hebben opgelopen. In Flevoland en Twente zijn scholingstegoedbonnen beschikbaar gesteld. Het STRP-festival in de Regio Deal Brainport Eindhoven is online aangeboden, en daarmee toegankelijk gemaakt voor een meer gevarieerd publiek. Tijdens de eerste gedeeltelijke lockdown is in de Achterhoek het project ‘Achterhoek verbindt’ gestart, waarin dagelijks via een interactieve videopodcast een ondernemer werd geïnterviewd over de impact van de coronacrisis.
De drie Planbureaus wijzen in hun briefadvies(7) aan het kabinet op de noodzaak om bij het opstellen van corona herstelmaatregelen te werken vanuit het kader van brede welvaart. Omdat de economische en sociale structuur, en daardoor ook de gevolgen van corona per regio verschillen, adviseren de planbureaus het kabinet om bij herstelbeleid rekening te houden met regionale verschillen. Het kabinet werkt aan diverse initiatieven gericht op economische en sociaal herstel. De Regio Deals zouden een relatief eenvoudig en snel toepasbaar instrument kunnen zijn om regionaal maatwerk te leveren.
II. Voortgang eerste, tweede en derde tranche Regio Deals
Inmiddels zijn er 30 Regio Deals afgesloten en in uitvoering, verdeeld in drie tranches(8) . Bij de zes opgaven uit het regeerakkoord (eerste tranche) en 12 Regio Deals uit de tweede tranche worden de eerste resultaten zichtbaar. De Regio Deals uit de derde tranche zijn medio 2020 afgesloten, en dus pas onlangs in uitvoering gegaan. In deze paragraaf wordt de voortgang van de drie tranches voor 2019, en waar mogelijk ook voor 2020, nader toegelicht.
Eerste tranche; zes regionale opgaven uit het regeerakkoord
De uitvoering van de zes regionale opgaven die genoemd zijn in het regeerakkoord verloopt grotendeels volgens planning. Het gaat om Zeeland, Brainport Eindhoven, Rotterdam-Zuid, Caribisch Nederland, nucleaire problematiek en ESTEC.
De inhoudelijke resultaten worden inmiddels goed zichtbaar. In Zeeland zijn door het aanvalsplan voor de arbeidsmarkt 445 mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan werk geholpen, en is er onder meer een horecaklas voor bijstandsgerechtigden opgezet. In Brainport Eindhoven is in 2019 de ICT-campus van Fontys Hogeschool Strijp TQ geopend en is “Eindhoven Engine” gestart. In Rotterdam-Zuid zijn in 2019 relatief meer mensen uit de bijstand gekomen dan in de andere grote steden. In Caribisch Nederland (Bonaire, Sint Eustatius en Saba) zijn onder meer activiteiten uitgevoerd voor kinderopvang, aanpak van erosieproblematiek en orkaanbestendige wederopbouw van de haven van Saba. Het afvoeren van radioactief afval bij Petten verloopt volgens planning. De aanbesteding van de internationale ontmoetingsplek op ESTEC heeft vertraging opgelopen.
Bijlage 2 bij deze brief geeft voor de eerste en tweede tranche een uitgebreider overzicht van de voortgang van de Regio Deals. Meer informatie is daarnaast te vinden op www.krachtvanderegio.nl. Dit interactieve platform is samen met de regio opgezet om resultaten te tonen en om tijdens corona samen te kunnen blijven werken, en kennisdeling en netwerken over regio’s heen te faciliteren.
Tweede tranche Regio Deals
De uitvoering van de tweede tranche Regio Deals(9) is in 2020 goed op gang gekomen. Inmiddels hebben bijvoorbeeld circa 1.000 mensen gebruik gemaakt van het Twents Fonds voor vakmanschap. Het Scholingsfonds Maritiem Noordelijk Flevoland is in januari 2020 gelanceerd (325 aanvragers zijn reeds ondersteund voor ruim € 350.000). In Midden- en West-Brabant is het project DALI gestart, een open innovatieve community voor nieuwe logistieke werkwijzen. In de Regio Deal Zuid- en Oost-Drenthe is een nieuwe deeltijdopleiding HBO-V gestart. Hierdoor blijven meer jongeren in de regio werken en wordt via versterkte inzet op het thema e-health goede zorg in meer dunbevolkte gebieden geborgd. Daarnaast bieden in deze Deal gezinscoaches hulp aan gezinnen die al meerdere generaties moeten rondkomen van een laag inkomen.
Bij de start van de uitvoering blijken het inregelen van een nieuwe governance, en juridisch-administratieve zaken als staatssteun, subsidieverordeningen en samenwerkingsovereenkomsten, in sommige regio’s meer tijd te kosten dan vooraf was gedacht. Opmerkelijk daarbij is dat dit zowel kan spelen in al lang lopende samenwerkingsverbanden als in kersverse samenwerkingen waar alles nieuw is. Niettemin maken bovenstaande voorbeelden en andere projecten veel energie los in de regio’s. De nieuwe en versterkte samenwerking in de regio en met departementen begint zijn vruchten af te werpen in de uitvoering.
Derde tranche Regio Deals
De 14 Regio Deals uit de derde tranche(10) zijn in juli 2020 ondertekend en van start gegaan. Vervolgens is de governance verder uitgewerkt alsmede de procedures voor verdere projectselectie en –toekenning en subsidievaststelling.
In het afgelopen najaar is in bestuurlijke overleggen van de betrokken partners overeenstemming bereikt over de uitvoeringsplannen van verschillende Regio Deals. Veel van de projecten gaan begin dit jaar van start, waardoor er nog geen projectresultaten zijn te melden.
Het proces tussen de toekenning tot en met het werkelijk sluiten van de Regio Deal is, in deze en de eerdere tranches, een vliegwiel gebleken voor de invulling van de regionale (publieke) cofinanciering en de integrale benadering. Ook is de gezamenlijke aanpak en de samenwerking binnen regio’s en met het Rijk versterkt. De betrokken regio’s hechten veel waarde aan deze versterkte samenwerking en governance door de Regio Deals.
Financiële voortgang
In tabel 1 wordt samenvattend per tranche aangegeven wat de financiële stand van zaken is. Bijlage 3 bevat een nadere detaillering per Regio Deal.
Voor de eerste tranche is inmiddels bijna 90% van de gereserveerde middelen uit de Regio Envelop beschikbaar gesteld aan de regionale partner of een vakdepartement. Dit geldt ook voor de tweede tranche; inmiddels is € 201 miljoen beschikbaar gesteld aan de regio’s. Tot slot heb ik voor de derde tranche ten behoeve van de Specifieke Uitkeringen 14 beschikkingen geslagen. De helft van de beschikbare € 180 miljoen uit de Regio Envelop is inmiddels uitgekeerd aan de regio’s.
De regionale cofinanciering verloopt conform de afspraken. Bij meerdere Regio Deals is een aanzienlijke multiplier te zien, waarbij door de regio (fors) meer dan 50 procent cofinancieringsmiddelen worden ingezet om de afgesproken ambities te realiseren. Dit gaat niet alleen om publieke cofinanciering, maar in verschillende Regio Deals ook om additionele private investeringen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Achterhoek en Brainport Eindhoven.
Uitkeringsvorm
Naar aanleiding van bevindingen van de Algemene Rekenkamer in het Verantwoordingsonderzoek 2018 is er voor gekozen de Rijksbijdrage voor de derde tranche te verstrekken in de vorm van een specifieke uitkering. Hiervoor is een ministeriële regeling vastgesteld. Dit betekent dat de financiële verantwoording voor deze Regio Deals via de Single information Single audit (SISA)-systematiek verloopt.
Er wordt door de fondsbeheerders(14) gewerkt aan een herziening van de Financiële-verhoudingswet. Hierbij worden ook verschillende uitkeringsvormen onderzocht voor situaties waarin het Rijk samenwerkt met één of meer gemeenten en/of provincies aan de realisatie van een gezamenlijke opgave.
Voortgang monitoren
In elke Regio Deal zijn afspraken gemaakt over monitoring en evaluatie. Dit helpt om inzicht te krijgen in de effecten en impact van de Regio Deals en is nodig om tussentijds bij te kunnen sturen indien nodig. De resultaten van de monitoring worden verwerkt in jaarlijkse voortgangsrapportages en een eindevaluatie die elke regio opstelt en deelt met het Rijk. De verantwoording en monitoring is primair de verantwoordelijkheid van decentrale partners en verantwoordingsgremia, zoals gemeenteraden en Provinciale Staten. De voortgang van Regio Deals wordt daarnaast halfjaarlijks besproken in bestuurlijke overleggen van de partners van de Regio Deals.
De uitvoering van de Regio Deals en aanpak van opgaven uit de drie tranches is een proces van de (middel)lange termijn. Veel activiteiten worden tussen 2019 en 2023 gerealiseerd, met in diverse Regio Deals een uitloop naar latere jaren. Het meten van concrete resultaten, niet alleen op output niveau van de afspraken uit de Regio Deal, maar ook gericht op de impact op de brede welvaart in de regio, kost tijd. Op het gebied van onderwijs is bijvoorbeeld het echte resultaat van betere kansen op een baan voor jongeren pas zichtbaar als jongeren daadwerkelijk de (regionale) arbeidsmarkt betreden. Ik licht in Box 1 voor enkele Regio Deals toe hoe de monitoring is vormgegeven.
III. Leerervaringen
De Regio Deals hebben inmiddels al een grote verscheidenheid aan leerervaringen opgeleverd. Ten eerste blijken de gecreëerde partnerschappen tussen Rijk en regio van even grote meerwaarde te zijn als de financiële impuls die het instrument Regio Deals brengt. Ten tweede is gebleken dat het tijd kost om nieuwe partnerschappen in een effectieve governance vorm te geven. Ten derde geven regio’s aan behoefte te hebben aan een lange termijn samenwerking met het Rijk, waarbij het partnerschap doorloopt na afloop van de Regio Deal. Ten vierde blijkt het concept van de brede welvaart een werkzaam kader om tot een integrale aanpak te komen van de vaak complexe maatschappelijke opgaven door Rijk en regio. Naast economische groei zijn ook sociale en ecologische opgaven in de regio onderdeel geworden van de aanpak. De operationalisering van het begrip brede welvaart is ‘work in progress’. Ook sluit de lerende aanpak van Regio Deals goed aan bij de behoefte van regio’s. Er is ruimte voor experimenten, pilots en tussentijds bijsturen waardoor flexibiliteit en dynamiek wordt ontwikkeld om leerervaringen in te passen en om te gaan met veranderende omstandigheden, zoals nu met de corona pandemie.
Bovenstaande leerervaringen blijken uit de trajecten die in gang gezet zijn ten behoeve van kennisontwikkeling van de Regio Deal aanpak. Zodat het Rijk net als de regio tussentijds kan leren. Ik ga hieronder in op de stand zaken van deze trajecten.
Tussentijdse evaluatie systematiek aanmelding, selectie en uitvoering
In het Algemeen Overleg (AO) van 22 januari 2020 gaf ik aan de systematiek van de selectie van de Regio Deals te zullen evalueren. Lysias Advies heeft dit onderzocht bij geselecteerde regio’s mét een Regio Deal, bij diverse niet geselecteerde regio’s en bij de betrokken vakdepartementen. Er zijn tevens aanbevelingen geformuleerd voor een eventuele doorontwikkeling.(15) Hieronder ga ik daar nader op in. Zie bijlage 4 voor het evaluatierapport.
Op hoofdlijnen is de aanpak (versterking van brede welvaart in de regio voor burgers) en systematiek met het opgestelde afwegingskader en de criteria als helder en werkbaar ervaren. De beschikbare tijd om voorstellen in te dienen vond men vrij kort. Anderzijds droeg dit bij aan benodigde besluitvaardigheid. Over het partnerschap geven de regio’s aan dat betrokkenheid van het Rijk zeker zo belangrijk is als de financiële ondersteuning. Het is op prijs gesteld dat er aandacht was voor initiatieven die in de regio zijn ontstaan. Er is waardering voor de verbindende rol van het ministerie van LNV in het proces en er is geleerd van de ervaringen uit de tweede tranche.
Uit het onderzoek blijkt commitment bij Rijk en regio om de Regio Deal aanpak voort te zetten. Als aandachtspunten worden benoemd:
• Behoud de succesfactoren van het Regio Deal instrument, onder meer op het gebied van het competitie-element, samenwerking met het Rijk, een financiële bijdrage, fasering, de aanpak van integrale opgaven en het beleggen van de regie bij een toegewezen bewindspersoon die op politiek niveau zaken kan afstemmen. Onderzoek de mogelijkheden om meer private cofinanciering in te brengen.
• Regie op interdepartementale samenwerking en eenduidige, gezamenlijke communicatie richting regio’s is belangrijk.
• Het concept van brede welvaart is positief ervaren, maar vraagt om een nadere operationalisering. De aanpak gericht op verbeteren van de brede welvaart in de regio zorgde voor verbreding van voorstellen en inhoudelijke aanhaking vanuit (nieuwe) regionale partners en departementen. Rijk en regio zijn positief over operationalisering van het begrip brede welvaart, maar tegelijkertijd ervaren ze het nog te veel als een ‘containerbegrip’.
• Het selectieproces op ambtelijk niveau is overwegend als transparant en objectief ervaren. Voor de politiek-bestuurlijke besluitvorming is dit, alhoewel begrijpelijk, minder het geval. Meer duidelijkheid over het proces van besluitvorming kan bij regio’s teleurstellingen voorkomen.
Uit deze bevindingen komt een positieve toon naar voren over het selectieproces en het instrument Regio Deals. Dit biedt perspectief voor eventuele voortzetting, waarbij ik adviseer bovenstaande aandachtpunten te betrekken. De invulling, gericht op versterking van regionale brede welvaart, is vrij nieuw en bood een succesvol integrerend kader voor een regionale opgavegerichte aanpak en versterkte samenwerking in de regio en met departementen. Het PBL onderzoeksprogramma Brede Welvaart en regio, dat op mijn verzoek in 2019 is gestart, legt een goede basis voor verdere kennisontwikkeling over brede welvaart in de regio. De voortgang van dit onderzoeksprogramma licht ik verderop in deze brief nader toe.
Regio Deal Lab Governance
In het “Regio Deal Lab Governance” leren regio’s onderling en met het Rijk op een intervisieachtige manier van elkaar, op het gebied van samenwerking, betrokkenheid van andere partijen, sturing, governance, democratische verantwoording en de aanpak van complexe maatschappelijke vraagstukken. Dit traject loopt tot en met 2022. Gezien de grote vraag naar de Regio Deal Labs is er dit najaar een extra tranche gestart, zodat meer Regio Deals mee kunnen doen.
Een belangrijk vraagstuk waar met elkaar over wordt gesproken, is de samenwerking tussen Rijk en regio en hoe dit verder verbeterd kan worden. Rijk en regio zijn bijvoorbeeld vaak niet goed bekend met elkaars besluitvormingsprocessen. Ook is gebleken dat bij de Regio Deals uit de eerste en tweede tranche de communicatie tussen de regio en departementen duidelijker had gekund, verwachtingen waren over en weer niet altijd helder. Het Lab laat ook zien dat regio’s samenwerking met het Rijk belangrijk vinden, waarbij de Regio Deal een opmaat kan zijn voor langjarige samenwerking. Dit past bij de behoefte aan meer opgavegerichte samenwerking tussen Rijk en regio, zoals blijkt uit het rapport van de Studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen.(18) Andere thema’s die in Regio Deal Labs aan de orde kwamen, zijn de inrichting van een passende regionale governance, legitimiteit en draagvlak. Bijlage 5 bevat een samenvatting van de geleerde lessen, dat door het begeleidend consortium van het Regio Deal Lab is opgesteld.
PBL onderzoeksprogramma Brede Welvaart en regio
Het PBL onderzoeksprogramma heeft als doel kennis te ontwikkelen, verdiepen en te ontsluiten over regionale brede welvaart en over de werking van hieraan gerelateerd beleid. De tussentijdse inzichten zijn in december 2020 gepubliceerd.(19) Hieruit blijkt in de eerste plaats dat het versterken van brede welvaart vraagt om regio-specifiek beleid. Omdat regionale omstandigheden variëren en de inwoners van verschillende regio’s soms andere onderwerpen van waarde vinden, verschillen de beleidsopgaven regionaal. Dit vereist, in de tweede plaats, inzicht via monitoring in de (ervaren) brede welvaart van de inwoners van de regio op alle aspecten. Hierbij moeten normatieve keuzes gemaakt worden over wat er onder brede welvaart wordt verstaan en moet de afruil en wisselwerking tussen de verschillende aspecten ervan expliciet gemaakt worden. Tenslotte is de Regio Deal werkwijze, die wordt vormgegeven op basis van bestaande – soms nog niet complete – kennis over de problematiek en mogelijke aanpak, gebaat bij een lerende en adaptieve aanpak. Door in elke beleidsfase de effectiviteit van de gekozen aanpak te monitoren en te evalueren, ontstaat meer inzicht in wat wel en wat niet werkt in de regio. Zo besloot het Groene Hart hun monitoringsplan te wijzigen, omdat er meer indicatoren nodig bleken om de werking van het beleid in de praktijk te toetsen.
Regionale monitor Brede Welvaart door het CBS
Om beter inzicht te krijgen in de gesteldheid van de inwoners van een regio op de verschillende aspecten van brede welvaart heeft het CBS in opdracht van het ministerie van LNV recent een eerste versie van een regionale Monitor Brede Welvaart (rMBW) gepubliceerd. De rMBW sluit aan bij de nationale Monitor Brede Welvaart en is een eerste stap in het meten van brede welvaart op het niveau van de regio. De rMBW laat zien dat regio’s in Nederland ieder hun eigen kenmerken, kracht en uitdagingen hebben. Er zijn regionale verschillen die om maatwerk vragen. De achterliggende data geven regio’s en het Rijk de mogelijkheid deze verschillen beter te duiden, van elkaar te leren en zo gerichter beleid te voeren, waaronder ook de verdere implementatie en monitoring van de Regio Deals.
IV. Met vertrouwen vooruit
De eerste resultaten uit de eerste en tweede tranche Regio Deals worden inmiddels zichtbaar en de derde tranche is afgelopen najaar energiek van start gegaan. Ik vertrouw erop dat bij de verdere realisatie de impact van de Regio Deals voor inwoners en ondernemers alleen maar groter wordt. Het leren en kennis delen is op verschillende manieren goed op gang gekomen. Deze trajecten ondersteunen de praktijk en vergroten het inzicht in de impact van beleid gericht op het versterken van de brede welvaart. Ook in de dagelijkse uitvoering heeft kennisdeling en een proces van lerend evalueren toegevoegde waarde. Van 25 tot en met 28 januari 2021 organiseer ik daarom samen met de regio’s een (grotendeels digitale) conferentie waar regio’s kennis kunnen nemen van elkaars aanpak, ervaringen en de ‘lessons learned’ van de Regio Deals. Daarmee geef ik tevens invulling aan de motie Weverling c.s.(21) Uw Kamercommissie Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is van harte uitgenodigd om hieraan deel te nemen. Zie www.krachtvanderegio.nl voor nadere informatie over het programma.
Zowel aan de kant van het Rijk als aan de kant van de regio is veel enthousiasme om door te gaan met de Regio Deals. Met inzicht in succesfactoren en verbeterpunten kijk ik uit naar een nabije toekomst waarin Rijk en regio op deze voet doorgaan met de implementatie van de 30 Regio Deals. Dat betekent samen werken aan de complexe opgaven van deze tijd, integraal en op een regio-specifieke manier die recht doet aan de regio. Recht aan haar kracht, haar inwoners en potentie om juist daar het leven van en voor iedereen significant te verbeteren. Sterke regio’s maken samen een sterker Nederland, voor iedereen.
Carola Schouten
Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
1)Moties Geurts en Schonis; Kamerstuk 29 697, nr. 75 en Moorlag en Schonis; Kamerstuk 29 697, nr. 79 en toezegging aan het lid Weverling gedaan tijdens het algemeen overleg Regio Deals op 22 januari 2020.
2)Motie Geurts c.s.; Kamerstuk 34 775, nr. 28 en Weverling c.s.; Kamerstuk 29 697, nr. 77.
3)Regeerakkoord 2017-2021’Vertrouwen in de Toekomst’, pag. 1.
4)Zie ook: PBL (2020), Verkennen wat waar werkt, vormgeven aan adaptief en lerend beleid, 10 september 2020, https://www.pbl.nl/publicaties/verkennen-waar-wat-werkt & PBL (2020), en Position Paper 2: https://www.pbl.nl/publicaties/bevorderen-van-brede-welvaart-in-de-regio-keuzes-voor-beleid.
5)Zie de bijlage van https://www.pbl.nl/publicaties/pbl-onderzoeksprogramma-regio-deals-voor-de-bredewelvaart-2019-2021-tussentijdse-inzichten-2020.
6)Kamerstuk 34 775, nr. 28
7)SCP, PBL en CPB, Aandachtspunten voor een herstelbeleid, briefadvies aan het kabinet, 28 mei 2020.
8)Zie bijlage 1 voor een geografisch overzicht van alle Regio Deals.
9)Het gaat om Noordoost Friesland-Holwerd aan Zee, Natuurinclusieve Landbouw, Zuid- en Oost Drenthe, Foodvalley, Twente, Achterhoek, Noordelijk Flevoland, ZaanIJ, Den Haag Zuid-West, Bodemdaling Groene Hart, Midden- en West-Brabant, en Parkstad Limburg.
10)Het gaat om Noordoost Friesland, Groningen-Noord, Noordoost Groningen, Regio Zwolle, Cleantech, de Veluwe, Rivierenland, Vitale Wijken Overvecht, Batau en Vollenhove, Kop van Noord-Holland, Drechtsteden, ZuidHollandse Delta, Zeeuws-Vlaanderen, Noordoost Brabant, en Noord-Limburg.
11)Vanaf de begroting van het ministerie van LNV beschikbaar gesteld als decentralisatie uitkering, of rechtstreeks betaald aan de belanghebbende regio dan wel overgeboekt naar het vakdepartement verantwoordelijk voor de verdere uitvoering van de opgave/Regio Deal.
12)Afhankelijk van de voortgang zullen de bedragen in deze kolom dit jaar beschikbaar worden gesteld.
13)Waarvan € 20 miljoen additioneel voor Caribisch Nederland en € 13 miljoen uitvoeringskosten.
14)De ministeries van BZK en Financiën.
15)Focus ligt hierbij op de tweede en derde tranche Regio Deals. De eerste tranche is niet meegenomen, omdat besluitvorming hierover in het Regeerakkoord tot stand is gekomen.
16)Kamerstuk 29 697, nr. 37.
17)Staatscourant 2018, 32 735.
18)https://www.overheidvannu.nl/documenten/rapporten/2020/04/08/studiegroep-ifv---nederland-heeft-1-overheid-nodig.
19)Zie https://www.pbl.nl/publicaties/pbl-onderzoeksprogramma-regio-deals-voor-de-brede-welvaart-2019-2021-tussentijdse-inzichten-2020.
20)Zie bijlage 6 voor het onderzoeksrapport.
21)Kamerstuk 29 697, nr. 77.
