Digitaal werken in de archeologie

Een kleine zeventig deelnemers, waaronder depothouders, opgravers, adviseurs en beleidsmakers, plus een handjevol niet-archeologen, verzamelden zich dinsdag 13 juni 2017 in het Provinciehuis Utrecht voor een themabijeenkomst over het digitaal werken in de archeologie. Het was de vierde SIKB-bijeenkomst over dit thema, na de start in 2012 toen de invoering van de digitale Pakbon daar de eerste aanleiding toe vormde.

Sindsdien is de digitalisering niet alleen maar meer, maar ook sneller en tastbaarder voortgegaan, ook in het archeologisch vakgebied. En die toename in het gebruik van bits en bytes gaat verder, gaven de verschillende sprekers aan.

Digitaal Stelsel Omgevingswet

Dat bleek al gelijk bij de eerste presentaties over het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) door Nadine van Tijn, werkzaam bij de RCE. De ambitie is dat een burger in de straks alle gegevens over een locatie op een digitale kaart kan vinden: wat is hier, welke regels (verplichtingen, verboden) gelden hier en wat is er aan context-informatie beschikbaar?

Het DSO (voorheen de Laan voor de Leefomgeving) is de infrastructuur waarin gevalideerde leefomgevingsinformatie op eenduidige wijze wordt ontsloten. Het DSO dient te voorzien in alle gegevensvoorzieningen rond de komende Omgevingswet. Onderdeel van het DSO zijn tien verschillende thematische Informatiehuizen, die als bron dienen voor de beschikbare, bruikbare en bestendige data. Het Informatiehuis Cultureel Erfgoed is er daar een van. Met het DSO wordt uiteindelijk één loket gecreëerd voor vergunningsaanvragen, digitale kaarten en allerlei andere gebruikerstoepassingen, zodat de overheidsinformatie optimaal beschikbaar is voor de burger. Ter illustratie toonde Nadine van Tijn een pilot in de gemeente Haarlem, waarbij monumenten-informatie gecombineerd was met de basisadministratie gebouwen (BAG).

Vanuit de zaal kwamen veel vragen over de archeologische input in het DSO. Wat kan een consument straks vinden wanneer hij informatie over een bepaalde plek zoekt? Ook een archeologische verwachtingskaart? Dat moet zeker tot de mogelijkheden gaan behoren, reageerde Nadine van Tijn, maar het vergt nog veel onderzoek naar de wijze waarop, en met hoeveel informatie het DSO is gediend. Door verschillende aanwezigen werd aangedrongen op een integratie van de archeologische verwachtingskaarten in cultuur-historische kaarten, om te vermijden dat er opnieuw sectoraal wordt gewerkt.

Archis

Het samenbrengen van informatie en geschikt te maken voor gebruik in een zo breed mogelijke context bepaalt ook de doorontwikkeling van Archis, aldus voormalig projectleider Tijn de Lange. De afgelopen periode is veel geïnvesteerd in Archis 3.0 om het moderner en gebruiksvriendelijker te maken. De verdere ontwikkelingen zijn nu om financiële redenen getemporiseerd, maar er staat nog één prioriteit op de lijst: aanpassen aan de Pakbon en SIKB0102. Archis moet immers de gegevens op dezelfde manier kunnen ontvangen als de depots. De Lange gaf aan, in antwoord op enkele vragen vanuit de zaal, dat ook wordt gewerkt aan een technische, zowel als inhoudelijke mogelijkheid tot terugkoppeling door de gebruikers van Archis. Die mogelijkheid bestaat nu nog niet, maar gaat er zeker komen, vertelde hij. Hij wees tot slot de deelnemers op de door de RCE aangeboden cursussen Archis, waaraan zonder kosten kan worden deelgenomen (aanmelden via: archismeldpunt@cultureelerfgoed.nl).

(Provinciaal) Depot Beheer Systeem

De depots kwamen aan bod tijdens de presentatie in een van de twee parallelsessies over het initiatief van de provincies Noord-Brabant, Utrecht en Gelderland om te komen tot een uniform Depot Beheer Systeem. Zij verwachten dat ook enkele andere provincies op korte termijn zullen aansluiten. Het nu nog PDBS geheten project, waarvan de P voor de provincies staat, moet het uiteindelijk zonder die P gaan doen, vertelden Lisa Wouters (Utrecht), Rob van Tuil en Frank van de Laar (Noord-Brabant) want ook gemeentelijke depots kunnen meedoen.

In een demonstratie werd getoond hoe het systeem gevoed kan gaan worden en hoe het wordt ontsloten, zowel voor de professionals, als het publiek. Tijdens de demonstratie werden de vele mogelijkheden van het systeem getoond. Het systeem gaat uit van de Pakbon en SIKB0102.

De aanwezigen reageerden enthousiast. Voor opgravers werd duidelijk dat het einde van drie keer gegevens doorgeven in zicht komt, doordat de provincie de gegevens aan DANS gaat leveren. Voor publiek en onderzoekers wordt een zoekfunctie op vondsten en projecten gecreëerd. Voor professionals is de Pakbon leidend bij de invoer van vondsten.

Het is de bedoeling dat het IPO straks de eigenaar wordt. Op een aantal vragen, zoals die ook door de deelnemers werd gesteld, onder meer betreffende juridisch eigendom en aansprakelijkheid, moest het antwoord nog uitblijven, totdat het IPO het project verder gaat uitrollen.

Pakbon

Roeland Heuff (SIKB) ging daarna in op de ontwikkelingen rond de Pakbon. Wat vroeger een briefje op een doos met vondsten was, is nu uitgegroeid tot een gestandaardiseerde dataset waarmee meer en meer wordt gewerkt. Zo is het aantal archeologen dat de Pakbon in de werkzaamheden heeft geïmplementeerd fors toegenomen, is de Pakbon ook de standaard voor het provinciale initiatief voor een Provinciaal Depot Beheer Systeem, wordt het inhoudelijk beheer van de Pakbon inmiddels verzorgd door het Centraal College van Deskundigen Archeologie en het technische beheer door het Centraal College van Deskundigen Datastandaarden. Een van de grote, volgende uitdagingen is het gebruik van de Pakbon door en voor de gemeentelijke depots. Qua verdere ontwikkeling van de Pakbon voorzag Heuff met name ook het toevoegen van geografische kenmerken aan de vondsten, die verder gaan dan enkel de vermelding van de x en y coördinaten.

Archeologisch Basisregister

In een parallelsessie ging Pepijn van de Geer (Archol) dieper in op de doorontwikkeling van de Pakbon en ging Rik Feiken (RCE) in op de vernieuwing van het Archeologisch Basisregister (ABR). Dit register vormt het 'archeologisch begrippenkader' waarmee onderzoeken, vondsten en sporen worden beschreven. Het vormt de basis voor Archis 3.0. Bevatte het register ooit, in 1992, enkel een aantal referentielijsten voor het typologisch en chronologisch beschrijven van vondsten/grondsporen, inmiddels is het uitgegroeid tot een Thesaurus, een hiërarchisch naslagwerk van (alle) begrippen die worden gebruikt in de Nederlandse archeologie. Om een aantal onvolkomenheden, onder andere op het gebied van de logische opbouw, aan te pakken wordt nu onder leiding van een ABR-commissie gestudeerd op de mogelijkheden de ABR om te bouwen naar een meer consistent en coherent geheel. Feiken legde daartoe de deelnemers de vraag voor in hoeverre er een noodzaak is om meer specialistische termen in het ABR op te nemen. Hij kreeg daar een volmondig ja op als antwoord. En meer dan dat, hij werd ook gewezen op de noodzaak van het gebruik van aliassen en van internationale begrippen.

Grote stappen voorwaarts

In het afsluitende plenaire debat constateerde dagvoorzitter Walter de Koning (SIKB) dat deze vierde bijeenkomst eens te meer heeft duidelijk gemaakt hoezeer de ooit ver weg geleken toekomst nu dichtbij is gekomen. Dat er grote stappen zijn gezet in het digitaal werken in de archeologie, dat er veel is bereikt, dat er indrukwekkende ontwikkelingen zijn in de integratie van diverse initiatieven, maar dat er nog een hoop vragen open zijn, met name op het vlak van het beheer en het juridische eigendom van de archeologische data.

Presentatie

Programma

Presentatie

Digitaal stelsel Omgevingswet (DSO) en Archis

Presentatie

Digitaal uitwisselen/pakbon

Workshop Het provinciaal Depot Beheer Systeem

Presentatie

Wat willen wij (de provincies) ermee?

Workshop Up-date pakbon, geografie en actualisatie velden

Workshop ABR: hoe uitgebreid moet het zijn?